İdealizmin Çürütülmesi
İngiliz gerçekçiliği başlangıcını Cambridge profesörü G. E. Moore’un (1873-1958) yazdığı çok özgün bir makaleye borçludur. “İdealizm’in Çürütülmesi” (Refutation of Idealizm) adlı bu makale 1903 yılında Mind adlı İngiliz felsefe dergisinde yayımlanacaktır.
(Makale, Moore’un Philosophical Studies adlı çalışmasında da yer almıştır. Moore, bu yazısın da Alman Görüngübilimci Meinong’un izinden giderek bilgi sahibi olmanın edimi ile bilgisi sahibi olduğumuz nesne arasındaki ayrımları ortaya koyar ve Berkeley tarzında bir idealizm çürütülmesi girişiminde bulunmuş olacaktır. Aynı zamanda kendi gerçekçi epistemolojisinin (bilgi kuramı) ana hatlarını çizer. Berkeley’in bilgi edimi ile bilinen nesne arasında keskin bir ayırım yapmada başarısız olduğunu iddia etmektedir. O, yanlış olarak, yalnızca bilinen nesnelerin var olduğu sonucuna ulaşmıştır. Bilginin herhangi bir nesnesi, örneğin mavi duyumu yalnızca algılanmış olarak var olur. Berkeley, duyumsanmış nesne gibi duyumun bilinçli bir edimi olarak duyum arasındaki bir karmaşadan Mavi duyumu yalnızca bilinçlilikte var olan bilinçli ya da zihinsel bir edimdir. Fakat bir duyum “nesnesi” olarak duyun mavi, algılanmamış ya da duyumsanmamış olarak da var olabilir Moore: “Bu durumda her duyumda, birim bizim bilinçlilik olarak, diğerini ise bilinçlilik nesnesi olarak adlandırdığımız iki ayrı öğeye sahibizdir.” der.
Berkeley’in esse (öz) ile percipi (algı) özdeşleştirmesi duyum teriminde bir belirsizliğe yol açmaktadır. Bu terim hem duyumsama edimini hem de duyumsanan özneyi ifade etmektedir. Duyumsama edimi görülebilir çünkü “şeffaf” ya da geçirgendir, maviyi gözlemlemek kolaydır fakat mavi duyumu için aynı şeyi söyleyemeyiz Eğer mavinin varlığını, mavinin duyumu ya da bilinçliliğimin, varlığından ayrı bir şey olarak düşünüyorsak “biz, mavinin var olduğunu fakat henüz mavi duyumunun var olmadığı sonucuna ulaşabiliriz ya da ulaşmalı bir duyum nesnesi olarak duyumsanmadan var olabilir onun özü (esse), algı (percipi) değildir. Moore, Berkeley’in özsel ve zorunlu tanıtımı çürütmekte ve bilinçli duyum ile onun nesnesi arasındaki farklılığı ortaya koyarak idealizmin diğer biçimlerini belirlemektedir, ancak idealizmi çürütememiştir, esse estpercipi (öz, algıdır) tanıtının çürütülmesi, Berkeley tarafından geliştirilen ve Fichte, Schopenhouer, Bradley, Royce ve idealistik gelenekteki diğer tarafından da yinelenen idealistik konumun başlıca dayanak noktasını yok etmektedir. Moore’un çürütmesinin bu olumsuz sonucu onun yapısal gerçekçiliği için bir kapı açacak ve İngiliz ve Amerikan Gerçekçilik akımı için itme gücü sağlayacaktır.
Bir yapısal bilgikuramsal konuma sahip Gerçekçilik, bilgi nesnesinin bilgi sahibi ediminden ayrı ve bağımsızdır. Moore’un duyum algılamasına uygulanan yapısal gerçekçilik, 1914 yılında “Status on Sense-data” (Duyum-Bilgileri Duru mu) adıyla yayınlanacaktır. Bu yazıda duyum-bilgilerinin ya da Moore’un kullandığı terimle söylemek gerekirse duyumların (sensibles) ‘hiç deneyime tabi olmadıkları zaman da var olup olmadıkları sorusu ortaya konmaktadır.
Moore, daha sonra duyum bilgileri ile fiziksel nesnelerin ilintileri sorunu ortaya koyacaktır. Fiziksel nesneler terim ile yukarıdan bakıldığında daireler olan fakat farklı perspektifler deri bakıldığında elips şekilde gördüğümüz bir bozuk para gibi nesneleri kastetmektedir Onun bir içsel ve dışsal yönü olduğu düşünülür. Moore, duyum bilgilerini, bozuk parayı algıladığı gibi ele almaktadır .O, duyumsanmamış olduğunda da vardır Fiziksel nesne ise böyle bağımsız bir duruma sahip değildir Bir fiziksel nesne olarak bozuk para yalnızca ‘eğer belli koşullar yerine getirilirse ya da herhangi başka bir kışı belli diğer durumları doğrudan doğruya anlaşıldığı zaman” algılanmamış olarak var olacaktır Bozuk para, biz onu görmeden önce de vardır Moore, duyum bilgisi uygulaması alanında başlangıç gerçekçiliğin zayıflatmaktadır Onun gerçekçiliği Lock’un konumunun tersidir. Duyum niteliklerin öznelciliği ile fiziksel nesnelerin gerçekçiliği birleştirilmektedir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı