Eski Türklerde töre düşüncesi

Bağımsızlığın, ülkenin ve halkın mevcut olduğu Göktürk ülkesinde mutlaka insan hayatını düzenleyen bir kanunlar sisteminin de bulunması gerekmektedir.

Orhun kitabelerinde bildirildiği üzere, Göktürk Devleti’ndeki kanunlar bütününe töre deniyordu. Kitabelerde töre kelimesi on bir yerde geçmekte, bunun altısında il (devlet) deyimiyle birlikte kullanılmaktadır. Diğer beş yerde de il ile alakası açıkça belirlidir.

Kanun ile törenin arasındaki bağlantı doğrudan siyaset üzerinden sağlanıyordu. Bir başka ifade ile töre ile toplumu birleştirme işi töreye yüklenmişti. Bu da Göktürk Devleti’nin töreye (kanuna) ne kadar bağlı olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle, devletin varlığı törenin varlığına sıkı sıkıya bağlıdır:

“Devleti ellerine alıp töreyi tesis ettiler…”, “ey Türk bodunu devletini, töreni kim bozabilir?”, “Kazandığımız devlet ve töremiz öyle idi.”, “devletin töresini terketmiş…”, “O (İlteriş), atalarının töresine göre bodunu (milletini) teşkilatlandırdı…”, “Töre gereğince amucam tahta oturdu…”.

Orhun yazıtlarındaki bu sözler töre ile devleti yönetme siyaseti arasındaki bağlantıyı açığa çıkarmaktadır.

Töre hükümleri değişik şartlar altında etkinliğini sürdürebilmek için değişebilirdi. Ancak törenin bazı hükümleri kesinlikle değişmezdi. Bunlar könilik (adalet), uzluk (iyilik, faydalılık), tüzlük (eşitlik), kişilik (insanlık) idi.

Diğer eski Türk devletlerinde olduğu gibi, Göktürk Devleti’ni de yerleşik ve kabilevi devletlerden ayıran başlıca özellikler şunlar idi: Velayet-i amme, özel mülkiyet, serbest çalışma, imtiyazsızlık, hükümranlığın karizmatik oluşu, birleştiricilik, askerî karakter, dinî tolerans, imperium telakkisi, töre (kanunilik), besicilik-çobanlık. Fakat, özellikle vurgulanması gereken nokta ise, Göktürk Devleti’nin kamu hukukuna sahip olmasıdır. Bu, onları diğer kabilevi devletlerden ayıran en önemli özelliktir.

Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3998, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2781, ESKİŞEHİR, Şubat 2020. Yazarlar: Prof.Dr. Ahmet TAŞAĞIL, Prof.Dr. Erkan GÖKSU, Prof.Dr. İbrahim ŞİRİN, Doç.Dr. Serhat KÜÇÜK, Prof.Dr. Kemal YAKUT, Dr.Öğr.Üyesi Yaşar SUVEREN, Sayfa: 8