Gilbert Ryle Kimdir?

Gilbert Ryle (1900-1976), çağdaş İngiliz filozofudur.

Gilbert Ryle, 18 Ağustos 1900 tarihinde İngiltere’nin Sussex eyaletinin Brighton kentinde doğdu. Babası felsefe ve astronomiyle ilgilenen biriydi ve çocuklarını kütüphanelere götürüyordu. Ryle 1919’da Brighton College’dan mezun olduktan sonra, Oxford Üniversitesi’nde Queen College’da klasikleri okudu.

Daha sonrayı burayı bırakıp felsefe opkumaya başladı ve okulu yüksek onur derecesiyle bitirdi. İkinci Dünya Savaşı’na kadar Christ Church’te öğretmen olarak kaldı. Savaştan sonra Oxford felsefe de profesör olarak görev yapmaya başladı ve Aristotelian Society’nin başkanlığını ve Mind dergisinin editörlüğünü yaptı.

1945’ten 1968’e kadar Oxford Üniversitesindeki metafizik kürsüsünü yönetti. Bir sözcüğün anlamını, bu sözcüğün anlamlı bir tümce içinde kullanılmasına olanak sağlayan kurallar aracılığıyla tanımladığı bir dil felsefesi anlayışı geliştirdi. Ryle’ın üzerinde durduğu başlıca kavram “kategori yanlışı” oldu.

Ryle 1946’da yayımlanan Philosophical Arguments adlı yapıtında bir kategori yanlışının, bir terim ya da kavramın kendisine uygun düşmeyen bir kategori içinde konumlandırılmasından doğduğunu belirtti. Ryle, bu yanlışlıkların önüne geçmenin, ancak bu kategorilerin doğasının belirlenmesiyle olanaklı olacağını düşündü. Bunu gerçekleştirmek için önerdiği yöntem, kavramsal çözümleme yoluyla kavramlar arasındaki kategori farklılıklarının ortaya çıkarmaktı.

Kavramsal çözümlemenin ise, tek başına kavramların incelenmesi değil, onların içinde yer aldıkları tümceler ile aralarındaki bağlantıların soruşturulması olduğunu vurguladı. Ryle, dilin gündelik kullanım tarzları üzerinde de önemle durmuş ve The Concept of Mind adlı yapıtında klasik zihin ve beden problemine gündelik dilden hareketle çözüm aramayı denedi.

Dil felsefesi geleneği içinde yer almakla birlikte, Aristoteles’ten etkilenip, Edmund Husserl ve Meinong’la da ilgilenen Ryle’ın en önemli iki kitabı Zihin Kavramı ve İkilemler’dir.

Felsefenin en önemli görevinin, yanlış kurgu ve saçma kuramların, bu kuramlarda geçen dilsel deyimlerin sonucu olduğunu göstermekten oluştuğunu dile getiren Ryle, bir ifadenin sentaktik formu ile bu ifadelerin betimlediği olgu formlarını birbirinden ayırmış ve gündelik dilde geçen deyimlerden büyük bir çoğunluğunun sistematik olarak yanıltıcı olduğunu savunmuştur. Ryle filozofun, gündelik konuşmanın yanıltıcı ifadelerinden sakınmak için, tümceleri, felsefenin konu aldığı olgu formlarını açıkça gözler önüne serecek şekilde yeni baştan ifade etmeyi öğrenmesi gerektiğini söylemiş ve felsefi analizin bu tür yeni baştan tanımlamalarla başladığını iddia etmiştir.

Ryle 1931 yılında yayımladığı ve felsefeyi felsefî sorunların kaynağında yer alan dilsel karışıklıkları ortaya çıkarmak ve düzeltmekle özdeşleştirdiği “Systematically Misleading Expressions” adlı makalesiyle tanınmıştır. Dil felsefesinden felsefe tarihine, düşünme kavramından Platon’a, pek çok konuda yayın yapmış bulunan Ryle’ın en tanınmış eseri The Concept of Mind’dır. Bu eserinde Ryle, Kartezyen İkiciliği ortadan kaldırmayı ve yerine felsefî (veya analitik) davranışçılığı ikame etmeyi amaçlamıştır. Zihin felsefesi ile ilgili görüşleri günümüzde tam olarak kabul görmese de zihinsel olanın davranışsal uyaranlar ve tepkiler üzerindeki belirleyici rolü üzerinden anlaşılması gerektiğine dair görüşleri, günümüzün işlevselci yaklaşımlarına eklemlenmiştir.

Ryle’ın Russell ve Moore çizgisinde bir analitik felsefeci olup olmadığı tartışmalı- dır. Kendisi, felsefî çözümlemenin felsefenin biricik ve yegâne işlevi olduğunu savunmuş, dilin bizi yanıltan gramerinin altında yatan mantığı çözümlemeye çalışmış ve sağduyuya dayalı gündelik dil anlayışını esasa almış olması itibariyle analitik bir felsefeci olarak kabul edilebilir. Öte yandan Ryle anlamların, ifadelerin kullanımını belirleyen kalıcı nesneler ya da kurallar olarak düşünülmesine tamamen karşıdır. Bu itibarla, Ryle’ın görüşleri geç dönem görüşleri itibariyle Wittgenstein’a daha yakındır.

Konu Başlıkları

• Gilbert Ryle’nin yöntem anlayışı
• Makinedeki hayalet
• Yatkınlıklar ve oluşumlar
• Felsefenin konusu
• Gündelik dil
• Zihin-beden ayrımı ve kategori hatası
• Ryle’ın Zihin Hakkında Kullanılan Dağarcığa İlişkin Çözümlemesi

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı