Mantıksal Dizimbilim Nedir?
Carnap’ın Dilin Mantıksal Dizimbilimi adlı ederi Wittgenstein’ın Tractatus’una bir cevap olarak ele alınabilir.
Carnap bu çalışmasında Wittgenstein’ın Tractatus’ta önerdiği mantıksal dizimbilim kavramını ele alır ve geliştirir. Bilindiği gibi Wittgenstein, Tractatus’ta dilin yüzeysel yapısının bizi yanılgılara düşürmesinden sakınmak için farklı simgeler için aynı işaretlerin kullanılmadığı ve farklı işaret etme kiplerine sahip işaretler için farklı işaretlerin kullanıldığı mantıksal bir dizimbilim geliştirilmesi gerektiğini ifade etmiştir (Tractatus, 3.325). Öte yandan Wittgenstein, önermelerin mantıksal formu temsil etmek konusunda tam olarak yeterli olmadıklarını da öne sürmüştür. Önermeler mantıksal formu sadece gösterebilirler (Tractatus, 4.121).
Carnap tıpkı Aufbau projesinde olduğu gibi herkesin yapılması gerektiğini söyleyip yapmadığı işe soyunan kişi olur. Söz konusu dizimbilimi geliştirme işine girişir. Ayrıca Wittgenstein’ın önermelerin temsil gücü hakkındaki çekincelerini de kendisi ile paylaşmaz.
Carnap mantıksal dizimbilimi şu şekilde tanımlar:
Bir dilin mantıksal dizimbilimi ile o dilin dilsel biçimlerinin biçimsel bir kuramını dili yöneten biçimsel kuralların sistemli ifadesini ve bu kuralları izleyen sonuçların geliştirilmesini kastediyoruz. Bir kuram, bir kural, bir tanım veya bunun gibileri ya simgelerin (örneğin, sözcüklerin) anlamına ya da (cümleler gibi) ifadelerin anlamına hiçbir gönderim yapılmadığında, ancak ifadelerin kendilerinden hareketle inşa edildiği simgelerin sadece ve basitçe türlerine ve sıralarına gönderimde bulunulduğunda biçimsel olarak adlandırılır (Logical Syntax of Language, s.1).
Mantıksal dizimbilimin amacı, işaretlerden oluşan bir dizge oluşturarak mantıksal çözümlemenin sonuçlarını bir muğlaklığa yol açmaksızın tam olarak ifade edebilmektir.
Carnap’a göre bu başarılabilirse felsefe, bilimin cümlelerinin ve kavramlarının mantıksal olarak çözümlenmesine dönüşebilecektir. Felsefe bilimin mantığı olacaktır. Bu, Leibniz’in kurduğu characteristica universalis rüyasının gerçekleşmiş halidir.
Carnap mantıksal dizimbilim sayesinde metafiziğin cümlelerinin mantıksal çözümleme ile boş veya anlamsız olduğunu gösterebileceğini, bu itibarla da metafiziğin cümlelerinin dizimbilimin kurallarını ihlal eden sahte cümleler olduğunun iddia edilebileceğini düşünmektedir. Geriye kalan anlamlı felsefî sorunlar, bilimin mantığı ile ilgili sorunlar olacaktır. Görüldüğü gibi Carnap’ın amacı; metafiziği ortadan kaldırarak bir tür felsefeye yer açmaktır. Felsefeyi tamamen ortadan kaldırmak değildir.
Carnap mantıksal dizimbilimin önermelerin yapısını ve önermeler arası bağıntıları gözler önüne sererek önermelerin doğrulanma yöntemini belirlememizi sağlayacağını düşünmektedir.
Carnap dizimbilim ile ilgili çalışmalarını yürütürken, dizimbilimin sınırları içerisinde doğruluğu tanımlamayı denemiş ancak dilin sınırları içerisinde doğruluk yükleminin kullanımını bir türlü açıklığa kavuşturamamıştır. Carnap bu açılımı Tarski’den öğrenir. Carnap’ın öğrencilerine Tarski’nin kendisine doğruluk hakkındaki görüşlerini ilk kez anlattığı görüşmelerini şu şekilde anlattığı rivayet edilir. Bir kafede oturmaktadırlar ve Carnap “Bu masa siyahtır” gibi duyusal içeriği olan (mantıksal-matematiksel olmayan) bir önermenin doğruluğu hakkında ne söyleyebileceğini Tarski’ye sorar. Tarski “ ‘Bu masa siyahtır’ ancak ve ancak bu masa siyahtı r ise” şeklinde cevap verir. Bu cevap Carnap’ın uzun zamandır arayıp da bulamadığı bir kuramı içermektedir. Carnap’ın o anda yaşadığı hislerini “gözümdeki perde nihayet kalkıverdi” (İng. “the scales fell from my eyes”) diyerek ifade ettiği söylenir (The Semantic Tradition from Kant to Carnap, s.304).
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı