Sokrates’in Bilgi Anlayışı, Bilgi Felsefesi

Sokrates’in bilgi anlayışı, özellikle bilgeliğe işaret etmektedir ve tamamen felsefi bilgi ile açıklanmalıdır. Sokrates bilgi için kişinin maddi ve teknik bir zenginlik ve yetiye sahip olmasından bahsetmez. Onun için bilgi, felsefi olmalı ve erdem zemininde insana hizmet etmelidir.

Bu bağlamda, Sokrates’in felsefe tarihine işlenen ünlü sözü “Sorgulanmamış yaşam, yaşamaya değmez.”, hayatın sorgulanmasına dikkat çekerek Sokrates’in bilgiye bakışını açıklamaktadır. Burada soru sormak ve felsefi tartışmalara girmek, onun felsefesinin yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sokrates ayrıca ahlak felsefesi üzerine kapsamlı olarak düşünen ilk filozoflardan birisidir. Sokrates’in ahlak görüşleri onun ardılları olarak bilinen Platon ve Aristoteles olmak üzere daha birçok filozofu etkilemiştir. Hatta bu anlayış, günümüz açısından da evrensel bir niteliğe sahip olma iddiasını taşır.

Sokrates, sofistlerin doğru bilginin mümkün olamayacağına yönelik düşüncelerini eleştirmiştir. Ona göre ahlaki doğrular, Sofistlerin anladığı ve belirttiği gibi göreceli değildir. Bu açıdan, Sokrates’in görüşlerinin ana teması şöyledir: Bilgi; ahlaklı ve erdemli olmayı getirir, kişinin bilgisizliği ise ahlaktan yoksun davranışlar göstermesine neden olur. Ona göre kimse bilerek kötülük yapmaz. İnsan, özü itibarıyla iyidir. Kötülük ise salt bilgisizlikten kaynaklanmaktadır.

Sokratik Yöntem İle Bilgiyi Doğurtmak

Sokrates, kendi geliştirdiği bir düşün yöntemi ile insanlarda doğuştan var olduğuna inandığı bilgileri ortaya çıkarmaya çalışmıştır (Bkz: Sokratik Yöntem Nedir?). Sokrates uyguladığı bu yöntemde, ilk olarak kendisinin hiçbir şey bilmediğini dile getirerek (ironi yaparak), örneğin onlara “Cesaret nedir?” diye sorarak tartışmayı başlatmaktadır. Sorunun yöneltildiği kişilerin görüşlerinden hareketle de onlara başkaca sorular yönelterek kendi onlarda cevaplarını gözden geçirmelerini sağlamayı istemektedir. Tartışma boyunca karşı tarafın fikirlerinin güçsüzlüğünü ortaya çıkaran Sokrates, konuşulan konuyla ilgili doğuştan var olan bilgilerin hatırlanmasına imkân vermektedir. Bu yöntemde doğru bilgi bir anlamda kişinin akıl yürütmeleri ile doğurtulur.

Bu yöntem, günümüzde Sokratik Yöntem (maiotik yöntem) olarak bilinmektedir ve aşağıdaki tabloda verildiği gibi işlemektedir:

1. Soru sorulur.
2. Karşı taraftan verilen cevaplar için kanıt sunması istenir.
3. Kanıtları desteklemeyen istisna örnekler sunulur.
4. Sunulan örneklerin tekrar gözden geçirilmesi istenir.
5. Sorgulamaya karşı görüş geçersiz kılınana kadar devam edilir.
6. Karşı tarafın doğru bilgiyi görmesi sağlanır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım