Değerlerin İşlevleri ve Özellikleri Nelerdir?

Düşüncelerde oluşması nedeniyle insanı ve toplumu maddi gerçekliğin ötesine taşıma gücüne sahip olan değerler, aynı zamanda bireyleri bilinçli olarak bir arada tutma, birlikte yaşatma, varlığını devam ettirme gücünü de barındırır.

Bir taraftan toplumları birbirinden ayırırken diğer taraftan tüm insanların paylaştığı özelliklerin kaynağını oluşturması yönüyle de değerler birleştirici ve bütünleştirici bir güce sahiptir. Toplumsal değerler toplumları birbirinden farklılaştırırken, evrensel değerler tüm insanlığı birleştirici bir işleve sahiptir. Diğer taraftan değerler, yargılamada birer araç olarak kullanılır.

Kişilerin dikkatini; istenen, yararlı ve önemli görülen kültür nesneleri üzerine odaklaştırırlar. İdeal düşünme ve davranma yollarını gösterirler. Toplumsal rollerin sevilmesinde ve gerçekleştirilmesinde rehberlik ederler. Toplumsal kontrol ve baskı araçları görevini yerine getirirler. Dayanışma araçları olarak devreye girerler.

Rokeach ise değerlerin işlevlerini, standart olarak değerler ve çatışma ve karar vermede değer sistemi şekilde iki başlık altında ele almıştır. Standart olarak değerler, bireyin toplum içindeki davranışlarını belirler.

Bir olayla karşılaşan birey pozisyon alır ve karşılaştığı toplumsal olayları değerlendirirken ve yargılarken değerini kullanır. Birey çatışma ve karar verme durumuyla karşılaştığında ise değerler danışmanlık görevi yerine getirirler.

Böyle bir durumda değerlerin biri değil, birkaçı birden harekete geçer ve birey önceden öğrenilmiş yapıları kullanarak karar verir ve çatışmaları çözer.

Alan yazınında değer kavramı üzerine yapılan tanımlamalar, tartışmalar doğrultusunda, değer kavramının temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

DEĞERLERİN İŞLEVİ ve ÖZELLİKLERİ

• Değerler tarihi birikimlerden ve köklü inançlardan oluşurlar.
• Üzerinde görüş birliğine varılmış, toplum ya da bireyler tarafında benimsenen bütünleyici ve birleştirici olgulardır.
• Toplumsal yaşamı kontrol etme ve düzenleme rolleri vardır.
• Toplumsal ihtiyaçları karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan karar verme ölçütlerdir.
• Arzu edilir sonuç, durum veya davranışlarla ilişkilidir.
• Kültürü geliştirir ve devamlılığını sağlarlar.
• Çevreyle etkileşim sonucunda işlevsellik kazanırlar.
• Tutum ve davranışların alt yapısını oluştururlar.
• Bilinçte yer eden ve davranışı yönlendiren güdüler ve özendiricilerdir.
• Amaç, yön ve rol belirlemede, davranış ve olayların seçimi veya değerlendirilmesinde yol göstericidir.
• Göreceli önemleri açısından sıralanırlar.
• Farklılıkların çarpıştığı noktada ortak anlaşma zemini oluştururlar.

Kaynak: ATA-AÖF, EĞİTİM FELSEFESİ, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Aydın BAŞAR