Aydınlanmada Tarih Bilinci ve Hume
Aydınlanma, tarih dışı bir anlayış düşüncesine sahiptir ve bu da aydınlanmanın karakteristik özelliğini oluşturmaktadır.
Aydınlanmada tipik olan şey; tarih bilincinin olmayışıdır. Aydınlanmada tarih bilincini ilk ortaya atan en önemli isim Hume’dur. Hume zaten İngiltere tarihini yazan bir tarihçidir. Fransa’da Voltaire’de ve birçok filozofta olmayan tarih fikrini felsefeye ve aydınlanma düşüncesine ilk getiren kişi Hume olmaktadır.
Mesela dinin tarihi hakkında yazdığı ‘Doğal Dinin Tarihi’ adında bir eseri bulunmaktadır. Hume, bu eserinde dinin kökeninin korku ve ümit duyguları olduğundan bahsetmektedir. Yine dinin ilk şeklinin politeizm olduğundan ve daha sonra ise monoteizme döndüğünden söz etmektedir.
Hume, dine ilk defa tarihsel bir bilinçle bakan isimdir, ondan önceki hiçbir düşünür dine bu şekilde yaklaşmamıştır. Önceki düşünürler ya akılla inancı uzlaştırma çabasındaydılar ya da çatışmanın içerisine girmekteydiler ve sadece vahyi benimsiyorlardı ama dinin tarihi ile ilgili herhangi bir çalışma yapmamaktaydılar. Tarih ile ilgili en önemli ve ilk çalışmaları yapan kişi Hume olmuştur.
Hume böylece aydınlanma felsefesi içerisinde çok özgün bir yer edinmiştir. Hume, tarih ile ilgili araştırmalar yapmıştır ve aynı zamanda çağrışım psikolojisinin fikir babalarındandır. Mesela Condillac, Hume’dan aldığı çağrışımcı psikolojiyi ‘Duyumlar Üzerine İncelemesi’nde kullanarak Fransa’ya taşımıştır. Hume, bitişiklik, neden, etki, yakınlık ve benzerlik yasalarıyla çağrışım psikolojisinin ilk örneğini vermiştir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM