Daha önce bir felsefi fikri öğrenip bunu günlük yaşamınıza uygulamaya çalıştıysanız Yaşam Biçimi Olarak Felsefe (YBOF) anlayışı ilginizi çekebilir.

YBOF yaklaşımı, yaşama ve evrene dair geliştirilen fikirleri veya yapılan tartışmaları çözümlemek ya da bir yaşam teorisi inşa etmek yerine, felsefeyi yaşama pratiğine dönüştürmeyi amaçlar. Bu, hem kendimiz hem de yaşadığımız dünya üzerine eleştirel düşünmeyi ve davranışlarımızı dünya görüşümüzle uyumlu hâle getirmeyi sağlayacak olan pratik uygulamaları içerir. Mesela, Aristoteles’in erdemli bir yaşam sürmekle ilgili savlarını çözümlemekle, örneğin altın orta anlayışını felsefi olarak analiz etmekle kendi kendinize erdemli olduğunu düşündüğünüz alışkanlıklar edinmeye çalışmak arasında, YBOF farkı vardır.

1. Pierre Hadot

Fransız filozof Pierre Hadot’nun (1922-2010) çalışmaları, birçok çağdaş filozofu felsefeye YBOF yaklaşımıyla bakmaya yönlendirmiştir.

Hadot, birçok antik filozofun, felsefi düşüncelerinin hayatlarını nasıl yaşayacaklarını belirlemesi gerektiğine inandıklarını ifade etmiştir. Örneğin Stoacılar ve Epikürcüler hem düşünsel faaliyetlerde bulunmalarına hem de fikirlerinin kendilerine yüklediği sorumluluklara uygun yaşamalarına katkı sağlayacak ekoller oluşturmuşlardır.

Hadot, felsefi bir hayat sürmenin, gelişen dünya görüşüyle tutarlı bir şekilde yaşamak isteyen herkesin erişebileceği bir pratik olduğunu iddia etmiştir (Hadot, 1995: s. 275).

2. Eleştirel düşünce

Felsefi bir yaşam sürmek kısmen iyi yaşam üzerine eleştirel bir düşünme eylemidir: Zamanımı nasıl geçirmeliyim? Ne tür bir kariyer peşinde koşmalıyım? Kendime ve başkalarına karşı ne gibi sorumluluklarım var?

Bu gibi sorular, insanların görüşlerini kabul etmemiz veya reddetmemiz için bize nedenler sunmakla birlikte yaşam dolu felsefi tartışmalara da yol açar. Böylece yaşama dair eleştirel düşünme sürecine girme fırsatı elde ederiz. Eleştirel düşünme, bu görüşlerin değerini, diğer görüşlerle karşılaştırılmasını, hangi görüşlerin bizim değerlerimizle örtüştüğünü ve bu değerleri yeniden gözden geçirmemiz gerekip gerekmediğini sorgulamayı içerir.

Nasıl yaşamamız gerektiği hakkında yeni görüşlerle karşılaştığımızda eleştirel düşünmek yaşam boyu sürecek bir uğraş, bir yaşam biçimi hâlini alır. İçinde bulunduğumuz koşullar değişebilir ve bu da bakış açımızı yeniden gözden geçirmemize neden olabilir. Felsefi bir yaşam sürmek için yoruma açık ve anlayışlı olmak çok önemlidir. Bütün bunların yanında tabii başka şeyler de gereklidir.

3. Tinsel egzersizler

Eleştirel düşünme felsefi bir yaşam sürmek için gerekli olsa da yeterli değildir. İyi yaşama ilişkin güçlü bir vizyona sahip olabilirsiniz; ancak bu vizyona göre hareket etmekte yetersiz kalabilirsiniz. Örneğin, eğer tüketim çılgınlığının nitelikli bir yaşama gölge düşürdüğüne inanıyorsanız en azından tüketim alışkanlığınızı sınırlandırmaya çalışmanız gerekir. Ancak tarihin de bize defaatle gösterdiği gibi çoğu zaman ideallerinizi tümüyle gerçekleştirmekte başarısız olabilirsiniz.

Dolayısıyla fikirlerin aklen kabulü tek başına yeterli değildir; değişim hem eylemlerimizi hem duygularımızı hem de bizimle ilişkili diğer şeyleri içermelidir. Hadot, “tinsel” egzersizler olarak adlandırdığı pratiklerin etrafımızdaki dünyayı nasıl algıladığımızı ve ona nasıl iştirak ettiğimizi değiştirmesi gerektiğini savunur. Ona göre bu egzersizler dinî anlamda değil, kişisel olarak dönüştürücü olmaları bakımından manevi önem arz eder.

Bunlar birer egzersizdir; çünkü kişilerin dünya görüşlerine uygun hareket etmeye yönelik felsefi pratiklerini geliştirmek için, tıpkı fiziksel gücü desteklemek amacıyla yapılan fiziksel egzersizler gibi alışkanlık hâline getirilmelidir.

4. YBOF’nin formülü

Eleştirel düşünmenin ve ruhani egzersizin birlikte nasıl iş gördüğünü anlamak için bazı örneklere bakmak gerekir.

Birinci Adım: Bir teori hakkında bilgilenmek

Diyelim ki Epikürcülük hakkında bir şeyler okudunuz ve mutlu bir yaşamın anahtarının zevk peşinde koşmak olduğunu, bunun da hangi arzuların hazzımıza katkı sağlayıp hangilerinin bize zarar verdiğini etraflıca düşünmekten geçtiğini öğrendiniz.

İkinci Adım: Mevcut alışkanlıklarımızı gözden geçirmek

Bazı arzular, örneğin para ya da şöhret, asla tam olarak tatmin edilemez ve bu nedenle bize acı verir. Bu kavrayış, sosyal medya aktivitelerinizin şöhrete duyduğunuz arzudan kaynaklandığını görmenizi sağlayabilir.

Üçüncü Adım: Yeni bir alışkanlık edinmek

Bir hafta boyunca sosyal medyada paylaşım yapmayı bıraktınız.

Dördüncü Adım: Bu yeni alışkanlığa verdiğiniz tepkileri fark etmek, bunun sizi nasıl değiştirdiğini yorumlamak

Artık bu görüşün arzu ettiğiniz türden bir yaşama ulaşmanıza nasıl katkıda bulunabileceğini değerlendirmek için daha bilinçli durumdasınız.

“Yaşam Biçimi Olarak Felsefe” anlayışını düşünme ve uygulama süreci.

Stoacılık’tan bir başka örneği ele alalım. Yukarıdaki formülü takip edersek süreç şu şekilde işleyecektir:

1. Herkes tarafından bilinen yaygın bir Stoacı inanca göre korku ve kaygılarımızın çoğu kontrolümüz dışındaki şeylere takılıp kalmamızdan kaynaklanır.
2. Bir sınavda başarısız olmak gibi olumsuz duygulara yol açan bir durumun içine düştüğümüzde kendimize şu soruyu sormalıyız: Yaşadığım bu durumda benim kontrolümde olan ve olmayan şeyler nelerdir? Aldığımız notu değiştiremeyiz ve bu notun not ortalamamız üzerindeki etkisine de müdahale edemeyiz.
3. Stoacılar bu durumla mücadele edebilmek için “dinginlik” ya da ruhsal sükûnet kazanmamız gerektiğini savunurlar. Bunu, neyin kontrolümüz dâhilinde, neyin kontrolümüzün dışında olduğunu irdeleyerek ve tüm dikkat ve gayretimizi kontrolümüz altında olana yönlendirerek yapabiliriz.
4. Bütün bunları yaşayıp hepsinin üzerinde biraz düşündükten sonra, uyguladığımız felsefi teoriyi yeniden değerlendirmek ve sürece yeniden başlamak için kullanabileceğimiz yepyeni bir bakış açısına sahip oluruz.

5. Sonuç

Bu süreç birçok farklı felsefi anlayış için uygulanabilir.

Efektif altruizm ya da paramızı nasıl harcamamız gerektiğine odaklanan diğer felsefi görüşleri gözden geçirmeye ne dersiniz? Bir ay boyunca harcama alışkanlıklarınızı değiştirmenizin yaşamınızda ne gibi farklılıklar yaracağını görmek istemez misiniz?

Hayvan hakları mı? Vejetaryen bir diyet benimseyin ve bunun yaşamınıza katacağı yeni bakış açısını yorumlayınız.

Elimizdeki felsefi teori ne olursa olsun, Yaşam Biçimi Olarak Felsefe, bu fikirleri uygulamaya koymamıza yardımcı olacaktır. Bu anlamda felsefe pratiği, teoriyi daha iyi anlamamıza katkıda bulunur. Düşünsel bağlılıklarımızı ve eylemlerimizi uyumlu hâle getirmemize yardımcı olur.

Fakat bilmeliyiz ki Yaşam Biçimi Olarak Felsefe hakkında bilgi edinmenin en iyi yolu, süreci kendimizin bizzat denememiz ve kendi çıkarımlarımızı kendimiz yapmamızdır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Christine Darr’ın “Philosophy as a Way of Life” isimli konuşmasından Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

KAYNAKÇA

Aurelius, Marcus (2003). Meditations. Translated by Gregory Hays. Penguin Random House. (2003).

Austin, Emily A (2022). Living for Pleasure: An Epicurean Guide to Life. Oxford UP.

Darr, Christine (2022). The Production of Consumers and the Formation of Desire: A Neo-Thomist Perspective. Lexington Books.

Epictetus. The Enchiridion, trans. Elizabeth Carter. Internet Classics Archive.

Hadot, Pierre (1995). Philosophy as a Way of Life: Spiritual Exercises from Socrates to Foucault. Blackwell.

Kimmerer, Robin Wall (2015). Braiding Sweetgrass: Indigenous Wisdom, Scientific Knowledge, and the Teachings of Plants. Milkweed.

Kimmerer, Robin Wall. (2015) “Nature Needs a New Pronoun: To Stop the Age of Extinction, Let’s Start By Ditching ‘It’.” Yes! Magazine, Spring. 

King, Nathan (2021) The Excellent Mind: Intellectual Virtues for Everyday Life. Oxford UP.

Pigliucci, Massimo (2017). How to Be a Stoic: Using Ancient Philosophy to Live a Modern Life. Hachette Book Group.

Plato. Protagoras, trans. Benjamin Jowett. Project Gutenberg

Singer, Peter (2010). The Life You Can Save: How to Do Your Part to End World Poverty. The Life You Can Save. (2019). www.thelifeyoucansave.org

Tremblay, Michael (2021). “What Many People Misunderstand About the Stoic Dichotomy of Control.” Modern Stoicism.