Yaratıcı Düşünme Nedir?

Yaratıcılık, bireylere çekici gelen sihir, deha, üstün yeteneklilik gibi çoklu kavramaları çağrıştıran bir kişilik özelliğidir. Doğuştan getirilmiş olan yaratıcılık her çocukta bulunabilir. Yaratıcılığın sürekliliği, gelişimi, derecesi ve ortaya çıkışı kişiden kişiye değişebilmektedir.

Yaratıcılıkta önemli özellik özgünlük ve yeniliktir. Buradan hareketler, yaratıcılık, yeni özgün ürünler ortaya koyma, yeni çözüm yolları bulma ve bir senteze ulaşma olarak tanımı yapılabilir. Yaratıcılığın en önemli özelliği “yenilik” ve “özgünlük” olmasına rağmen, bazı araştırmacılar ortaya konulan bir şeyin “yeni” olmasını, yaratıcılık kapsamında incelenmesi için yeterli görmemektedir. Yenilik, yaratıcılığı destekleyen bir yönetim süreci, yeni fikirlerin birey ya da bireylerin çıkarlarına uygun olarak başarılı bir şekilde kullanılmasıdır.

Yaratıcılık, yeniliğin ya da olağandışılığın yanı sıra ek bir tanımlayıcıyı gerektirir. Yaratıcılık ayrıca yararlı da olmalı, hiç değilse yararlılık potansiyeli taşımalıdır. Ortaya konulan bir şeyin yaratıcılık kapsamında olabilmesi, “yeni” olmasının yanında, toplum için özel bir değerinin olmasına bağlıdır. Gerçekten yaratıcı fikirler yenilikten öte bir şeydir. Değerlidirler. Bir insana yaratıcı diyorsanız, bu, onun yarattığı şeyin başkaları tarafından değerli bulunduğu anlamına gelir.

Bir ürün ya da bir yanıt, mevcut göreve, yeni ve uygun, yararlı, doğru ya da değerli bir yanıt oluşturması ve görevin algoritmik (çözüm yolu açık ve dosdoğru) değil, keşfe dayalı olması (açık ve kolay belirlenebilir bir çözüm yolu olmayan) durumunda yaratıcı olarak değerlendirilebilir.

Görüldüğü gibi, yaratıcılıkla ilgili farklı tanımlamalar ve açıklamalar olmakla birlikte, bu tanım ve açıklamaların ortak noktası, yaratıcılığın bir süreç olduğu, yeni ve olağandışı bir şeyin üretilmesini gerektirdiği ve bu sürecin sonucunda ortaya çıkan ürünün yararlı olmasıdır.
Torrance, bir düşüncenin yaratıcılığını belirlerken esneklik (flexibility), akıcılık (fluency) ve orijinallik (originality) özelliklerinin olması gerektiğini ifade eder bunlar:

• Esneklik: Farklı kategorilere giren düşünce üretme yeteneği ve ya problem çözümünde yaklaşımları değiştirme. Üretilen düşünce, çözüm veya seçeneklerin farklı tür ve sınıflara ait olmasıdır.
• Akıcılık: Üretilen uygun düşünce sayısı ve ya problem için birçok alternatif geliştirme becerisi. Belli bir süre içinde çok sayıda kabul edilebilecek düşünce, çözüm veya seçenekler üretmektir.
• Özgünlük/Orijinallik: Eşsiz, rastlanmayan, akıllı düşünceler yaratma yeteneği ya da yeni özel çözümler getirme becerisi. Alışılmışın dışında yeni bir durum karşısında yeni fikirler üretmektir.

Torrance tarafından ifade edilen üç özelliğin yanı sıra bir dördüncü özellikten daha söz edilmektedir. Bu da zenginleştirmedir. Zenginleştirme (elaboration), düşünceyi tamamlayarak geliştirme, ayrıntılara girebilme, yanıtlar ekleme yeteneği şeklinde tanımlanabilir.

Yaratıcılık sadece bireyler için gerekli bir özellik değildir. Toplum için de açıkça yararları vardır. Teknolojik ilerleme, sosyal bilimler ve davranış bilimleri ile beşeri bilimler ve sanat için yaratıcılık önemli bir rol oynar. Yaratıcılık, bilimde, teknolojide, iş idaresinde, yöneticilikte, müzikte ve insan zekâsını içeren her faaliyette olabilir. İnsanlar genel olarak yaratıcı değildir ancak somut bir eylem içinde yaratıcı olabilirler. Farklı insanlar, kendi zekâ alanlarına göre farklı yaratıcılık kapasitelerine sahip olabilirler. Bazıları için bu müziktir, bazıları için matematik, bazıları içinse kil yoğurmak veya görüntülerle ya da insanlarla uğraşmaktır.

Yaratıcılık, sanatçının olduğu kadar bilim adamının, estetiğin olduğu kadar düşünürün emeğinde de görülür. Yaratıcılık yalnızca belirli tür etkinliklere özgü bir kavram değildir. Bilim adamları, teknoloji uzmanları, iş adamları, eğitimciler gibi herkes kendi yaptığı işte yaratıcı olabilir. Diğer bir deyişle insan zekâsının etkin bir biçimde katıldığı her faaliyette yaratıcılık mümkündür.

Kaynak: ATA-AÖF, EĞİTİM FELSEFESİ, Yrd. Doç. Dr. Tugay TUTKUN