Felsefe hakkında her şey…

Pekiştirme Nedir, Pekiştirme Tarifeleri Nelerdir?

23.11.2019
2.346

Pekiştirme tarifeleri, pekiştirmenin zamanlamasıyla ilgili bir olgudur. Bu konuda yapılan çalışmalar bir pekiştirecin etkiliğinin, o pekiştirecin verilme zamanlarına bağlı olduğunu göstermektedir. Çok genel olarak, istendik bir davranışı iki şekilde pekiştirmenin mümkün olduğu söylenebilir: ya her bir istendik davranıştan sonra yapılan sürekli pekiştirme prosedürü izlenir ya da her istendik davranıştan sonra pekiştireç vermeyerek, pekiştireci belli bir kurala bağlayarak farklı zamanlamalarla verilen aralıklı pekiştirme prosedürü izlenir.

Sürekli pekiştirme organizmada daha hızlı bir öğrenmeye yol açsa da, öğrenmenin etkili bir biçimde varlığını devam ettirmesi için aralıklı pekiştirme prosedürü daha etkilidir. Aralıklı pekiştirmede, pekiştirmenin uygulanacağı aralıklar ya zamana ya da yapılan davranış sayısına bağlı olarak saptanır. Ve bu iki örüntü başka bir ilkeyle daha birleştirilir: Pekiştireç verilecek zaman aralıkları ya da davranış sayısı ya hep aynıdır ya da her defasında değişir. Böylece dört çeşit aralıklı pekiştirme örüntüsü ortaya çıkar: Sabit zaman aralıklı pekiştirmedeğişken zaman aralıklı pekiştirmesabit oranlı pekiştirme ve değişken oranlı pekiştirme. Sabit zaman aralıklı pekiştirme tarifesinde, pekiştirmeler önceden belirlenmiş, tahmin edilebilir zaman aralıklarıyla gerçekleştirilir. Skinner kutusundaki fareye her on beş dakikada bir pekiştirecek verileceği planlanmışsa, farenin kaç kez ya da ne kadar hızda pedala bastığından bağımsız olarak her on beş dakikada bir pekiştireç verilebilir. Bu örüntünün uygulanması sonucu fare artık pekiştireç aldıktan sonra bir süre pedala basmayacak, sadece pekiştireç alma vakti yaklaşınca istendik davranışı gösterecektir.

Günlük yaşamımızdan bir örnek olarak da şu verilebilir: Postacının her sabah saat onda postaları bıraktığını varsayalım. Bu durumda sabah sekizde kalkıp posta kutusunu kontrol etmeyiz, önemli bir posta bekliyorsak saat ona yaklaştıkça posta kutusunu kontrol etme sıklığı artar. Saat onda postamızı (pekiştireci) aldıktan sonra, başka bir posta daha bekliyor olsak da gün içinde bir daha posta kutusuna bakmayız. Çünkü yirmi dört saatte bir pekiştireç verilen bir örüntü tarifesiyle postalar dağıtılmaktadır. Değişken zaman aralıklı pekiştirme tarifesinde, istendik davranış, her defasında değişen zaman aralıklarıyla pekiştirilir. Bu örüntüde, örneğin, Skinner kutusundaki fare bir defasında on dakika geçtikten sonra, başka bir defasında yirmi dakika geçtikten sonra, başka bir defasında beş dakika geçtikten sonra pekiştireç aldığı söylenebilir. Pekiştirecin ne zaman verileceğini önceden tahmin edemeyeceği için, organizma böyle bir örüntüde istendik davranışı daha fazla gösterir. Bu tarife için bir örnek üniversitelerde yapılan mini sınavlar (quiz) olabilir. Bu sınavlar, tanımı gereği önceden haber verilmeden yapılırlar ve dönem notuna ciddi bir etkileri vardır. Dolayısıyla mini sınavları kaçırmak istemeyen bir öğrencinin derslere devam etme olasılığı çok yüksektir.

Sabit oranlı pekiştirme tarifesinde, pekiştireç, belli bir davranış sayısından sonra verilir. Üretimde kullanılan parça başı ücret sistemi, bu tarife için iyi bir örnek oluşturur. Topladığı her beş sepet zeytin için yüz lira alan zeytin işçilerini düşünün. Bu durumda daha çok para kazanmak isteyen işçi, gün içinde olabildiğince fazla zeytin toplamaya çalışarak daha fazla pekiştireç (para) almaya çalışacaktır. Değişken oranlı pekiştirme tarifesinde, pekiştireç her defasında farklılaşan sayıdaki davranıştan sonra yenilebilir. Bu tarifede pekiştirme yapılan davranış sayısını önceden tahmin etmek mümkün değildir. Kumar tutkusu bir açıdan bu tarifenin mantığıyla açıklanabilir. Örneğin, kumar makinesinde ne zaman kazanacağınızı önceden kestiremezsiniz ama kumar makinesine her para attığınızda kazanma ihtimalinizin olacağını bilirsiniz. Eğer o defa pekiştirme alamadıysanız, sonraki denemenizde kazanamayacağınızı size kimse söyleyemez. Dolayısıyla sürekli kumar oynayarak, kazanma şansının arttırmaya çalışırsınız.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...