Pareto’nun Sosyolojisinde Öne Çıkan Temalar
Aile kökeni, kişisel deneyimleri, entelektüel eğitimi, özel yönelimleri ve dönemin düşünce iklimi kişinin çalışmasını önemli ölçüde yönlendirir.
Bütün bunları akılda tutarak, Pareto’nun meslek hayatında belirli temaların tekrar tekrar ortaya çıkmasının nedenlerini görebiliriz. Bu temalar, bir halının deseni gibi Pareto’nun dünya görüşünün ana dokusunu meydana getirmiş ve sosyolojik çabalarına biçim vermişlerdir.
İlk olarak, Pareto seçkinci bir yönelime sahiptir. Aristokratik kökeni, akademik başarıları ve mesleğe hâkimiyeti dikkate alınırsa bu şaşırtıcı değildir. O yüksek düzeyde bir uzmanlığa sahipti ve bilgisizlik ve eğitimsizlikten, özellikle toplumun en avantajlı kesimlerinden ayrıcalıklı seçkinlerin üyelerinin bu konulardaki eksikliklerinden tiksinmekteydi.
Bu bir paradoks olarak görünebilir, fakat Pareto bir seçkinci, ancak aynı zamanda eşitlikçiydi. Ayrıcalıklı sınıfların üyelerinin doğuştan işçi sınıfının üyelerinden daha fazla yetenekli olmadıklarını, yeteneklerin çoğu kez farklı düzeylerde dağıldığını düşünüyordu. Ne yazık ki seçkinler tâbi grupların en yetenekli ve enerjik üyelerinin dikey hareketlilik imkânlarını engelleme ve aynı zamanda iktidarı kolektif iyiden ziyade kişisel çıkarlarına göre kullanma eğilimindedirler. Pareto, meritokrasinin önemli savunucularından biridir.
Pareto fikren bir pozitivistti. Ona göre, Isaac Newton etkisini yitirmeyen en büyük düşünürdü. Newtoncu ilhamın etkisi ilk kez 1869’da, Pareto katı maddelerin kütlesini etkileyen genleşme ve büzülme yasalarını formüle etmeye çalıştığında gözlenir. Pareto’nun toplumsal evreni düzenleyen temel yasaları belirleme çabası 1900’lerden sonra, sosyolojik çalışmalarını yazmaya başladıktan sonra daha görünür hâle gelir. Pareto bunu mükemmel bir biçimde özetle şöyle ifade eder: “Araştırmalarımın temel amacı doğa bilimlerinde parlak sonuçlar veren deneysel yöntemi -ekonominin sadece bir parçasını oluşturduğu- sosyal bilimlere uygulamaktır”. Ne yazık ki Pareto, bu kadar gayretle araştırdığı sosyolojinin ilkelerini açık terimler içinde ifade edemese de tüm malzemeleri Genel Sosyoloji Üzerine İnceleme’de (oldukça karışık bir biçimde) sunar.
Sosyolojik yasaları araştıran Pareto sosyal sistemlerin yapısal bileşenleri arasındaki karşılıklı bağımlılık ve karşılıklı belirlenime odaklanır. Kendi mühendislik eğitiminden bahsederken her olayın statükoyu pekiştirici veya zayıflatıcı bir potansiyele sahip olduğunu fark eder. Bir oluşum bir olaylar zincirini başlatabilir, sistem ya önceki hâline döner ya da tamamen farklı bir yapısal görünüme yönelir. Bu yüzden, Pareto denge kavramını açıkça değişimi araştırmak için kullanır. O asla dünyanın statik olduğunu ima etmez. Bir sosyolog olarak, bu analitik stratejiyi sürekli olarak toplumun uzun bir zaman dilimi içinde niçin ve nasıl değiştiğini anlamak ve böylece sosyoekonomik ve siyasal güçlerin karmaşık etkileşimini incelemek için kullanır.
Pareto, kendini hoşnutsuz bir liberal olarak görür. Güçlü insanların kendi bencil çıkarlarına hizmet etmesi için hükümeti yönlendirdiklerine ve böylece açgözlülüklerini ulusal çıkarlar örtüsü altında gizlemek için retoriği kullandıklarına inanır. Onun en rahatsız edici bulduğu şey, sıradan insanların liderlerinin kendilerini aldattıklarını kabul etmekte gönülsüz olmalarıdır. İnsanlar sadece duymak istediklerini duyar, kısa vadeli çıkarlarına uyduğu sürece gerçekleri görmezden gelirler.
Pareto, mezuniyet tezini moleküler mekanik üzerine veren bir mühendis, yaklaşık 200 makale yayımlayan bir siyasal ve toplumsal yorumcu, özel sektörde iş davranışını biçimlendiren faktörler konusunda bugün hâlâ geçerliliğini koruyan uygulamalar geliştiren bir yönetici, iktisat ve siyaset biliminde önemli buluşlar yapan bir akademisyen ve son olarak, sosyoloji üzerine temel bir inceleme kitabı yazan bir düşünürdür. Bu yüzden, Pareto’nun çalışmasını ele alırken, doğrudan sosyolojik açıdan önemli olan kısımları seçme problemiyle karşılaşılır. Pareto kariyerinin her farklı evresinde sosyolojide en yüksek noktasına ulaşan çalışmasının tamamlayıcı bir parçası hâline gelen belirli temel kavramlar sunduğu için bu seçme işi oldukça zordur.
Bu nedenle Pareto’nun sosyolojisini, sosyolojik-olmayan farklı çalışmalarının onun salt sosyolojik çabaları için nasıl bir kavramsal ortam hazırladığını analiz ederek ele almak gerekir.