Felsefe hakkında her şey…

Niels Bohr Kimdir?

10.11.2019

Tam adı Niels Henrik David Bohr olan ve 7 Ekim 1885 ila 18 Кasım 1962 tarihleri arasında yaşamış atomik yapıları ve nicem teorisini anlamaya yardımcı çalışmalarıyla 1922 yılında Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmış Danimarkalı fizikçidir.

Niels Henrik David Bohr, 7 Ekim 1885 tarihinde Danimarka, Kopenhag’da doğdu. Babası Kopenhag Üniversitesinde ünlü bir tıp profesörü, annesi ise zengin bir bankerin kızıydı. Niels ve sonradan ünlü bir matematikçi olan kendisinden iki yaş küçük kardeşi Harald, Kopenhag Üniversitesini son derece parlak derecelerle bitirdiler. Aynı zamanda her ikisi de Danimarka milli futbol takımında oynamaktaydılar.

Niels Bohr 1910’da metallerin elektron teorisi üzerine hazırladığı teziyle doktorasını aldıktan sonra Carlsberg bira fabrikalarının verdiği bir bursla Cambridge Üniversitesine J.J. Thompson’un laboratuvarına gitti. Orada birkaç ay kaldıktan sonra Manchester Üniversitesinde Ernest Rutherford’un yanına geçti. 1912’de Danimarka’ya döndükten sonra kendi adıyla bilinen atom modelini inşa ederek kuantum fiziğinde önemli bir adım attı. Kuantum fiziği ile klasik fizik arasındaki ilişkinin ne olacağı üstüne düşündü. 1916’da fizik profesörü olarak Kopenhag Üniversitesine döndü.

Kuantum kuramının atom yapısının belirlenmesinde ilk kez kendi adıyla anılan atom modelini oluşturdu. Kuantum fiziğinin gelişmesinde 50 yıla yakın bir süre öncü rol oynadı. Ayrıca atom çekirdeğinin “sıvı damlacığı modeli”ni geliştirdi. Kopenhag Teorik Fizik Enstitüsü başkanlığına getirilen Bohr, Atomların yapısı ve onlardan yayılan ışınım üzerine yaptığı çalışmalar için 1922’de Nobel Ödülü’nü alır. Bohr’un kuantum mekaniği yorumu (Kopenhag yorumu) bu sıralarda bulundu. Bohr 2. Dünya Savaşı’nda Danimarka Almanlar tarafından işgal edilene kadar enstitüsünün başında kaldı.

İşgalden biraz önce 1943’te İsveç’e kaçarak oradan ABD’ye geçti. New Mexico’daki Los Alamos’ta Alamos’taki (Manhattan Projesi’nde) Atom bombası projesine katıldı, atom bombasının geliştirilmesine katkıda bulundu. Ancak savaş biter bitmez Danimarka’ya döndü ve atom bombasının kullanımı ve yaygınlaşmasının önlenebilmesi için çalıştı.

1999’un sonlarında 100 ileri gelen fizikçiyle gerçekleştirilen milenyum oylamasında Niels Bohr, tüm zamanların en iyi fizikçileri arasında Einstein Newton ve Maxwell’den sonra 4. sırayı almıştır.

Bohr elektronların enerji seviyelerinin kesikli olduğunu ve çekirdeğin etrafındaki yörüngelerin kesintili alanları içinde döndüklerini ’bir enerji seviyesinden (yörünge) başkasına geçebilme durumu dışında Güneş’in etrafındaki gezegenlerin hareketi gibi- belirttiği Bohr Atom Modeli’ni geliştirdi. Bohr atom modelinin yerini başka modeller almış olmasına rağmen, bu modelin temel prensipleri hâlâ geçerlidir. Bohr bütünleyicilik ilkesini şöyle açıklar: öğeler çelişkili özellikleri açısından ayrılıp değerlendirilebilir, parçacıkların dalga veya bir akıntı gibi davranması gibi. Bütünleyicilik kavramı Bohr’un hem bilim hem felsefe düşüncelerinde hâkim olan bir kavram olmuştur.

Niels Bohr 1920 yılında Kopenhag Üniversitesinde bugün Niels Bohr Enstitüsü olarak bilinen Teorik Fizik Enstitüsü’nü kurdu. Bohr aralarında Hans Kramers, Oskar Klein, George de Hevesy ve Werner Heisenberg gibi bilim insanlarının da bulunduğu birçok bilim insanına hocalık yaptı ve birlikte çalıştı. Bohr yeni bir keşfedildiği yer olan Kopenhag’ın Latince ismi olan hafnium adını alan zirkonyum benzeri bir elementin varlığını tahmin etti. Bu elemente daha sonra Bohriyum ismi verildi.

Bohr 1930’lar boyunca, Nazizmden kaçan mültecilere yardım etti. Danimarka’nın Almanya tarafından işgalinden sonra Almanya nükleer enerji projesinin başkanı olan Heisenberg ile bir toplantı yaptı.1943 Eylül’ünde, Bohr Almanlar tarafından yakalanmak üzereydi ve İsviçre’ye kaçtı. İsviçre’den, İngiliz Tüp Alayları nükleer silahlar projesine katıldığı ve Manhattan Projesi için İngiliz heyetinin bir üyesi olduğu Britanya’ya uçtu. Savaştan sonra, Bohr nükleer enerji üzerinde uluslararası işbirliği için bir çağrı yaptı. CERN ve Danimarka Atom Enerjisi Komisyonu Risø Araştırma Kurumu’nun kuruluşlarında bulundu ve 1957 yılında İskandinav Teorik Fizik Enstitüsü’nün ilk başkanı oldu.

Bohr 19. yüzyıl Danimarkalı Hristiyan varoluşçu filozoflardan Soren Kierkegaard’ı okudu. Richard Rhodes “Atom Bombası Yapımı”nda Bohr’un Hoffding aracılığıyla Kierkegaard’dan etkilendiğini belirtti. Bohr ile Kiekegaard arasında anlaşmazlık daha çok Bohr’un ateizminden kaynaklandı. 1909 yılında, Bohr erkek kardeşine Kierkegaard’ın “Yaşam Yolunun Basamakları” çalışmasını hediye olarak gönderdi. Bohr kapalı bir zarf içinde “Bu eve göndermek zorunda olduğum tek şey, fakat bundan daha iyi bir şeyi bulmanın kolay olduğunu düşünmüyorum. Hatta hayatımda okuduğum en hoş şeylerden biri.” İfadelerini kullandı. Bohr Kierkegaard’ın dilinden ve edebi tarzından hoşlandı fakat Kierkegaard’ın felsefesiyle bazı anlaşmazlıkları vardı. Kierkegaard’ın Bohr’u felsefe ve bilim üstüne etkilemesi üzerine bazı tartışmalar vardı. David Favrholdt, Bohr’un itibari değer üstüne Kierkegaard ile oluşan anlaşmazlıklara baktığımızda Kierkegaard’ın Bohr’un çalışmaları üstüne az seviyede etkileri olduğunu belirtirken, Jan Faye bir teorinin içeriği ile problemler yaşanırken onun genel terimlerini ve yapısını kabul edebileceğimizi belirtir.

Bohr yaşamı boyunca birçok şeref madalyası ve ödül elde etti. Nobel Fizik Ödülü’nün yanı sıra 1921 yılında Hughes Madalyası, 1923 yılında Mateucci Madalyası, 1926 yılında Franklin Madalyası, 1938 yılında Copley Madalyası, 1947 yılında Fil Nişanı, 1957 yılında Barış Ödülü için Atomlar ödülünü ve 1961 yılında Sonning ödülünü aldı.

Son önemli çalışmasını, 1939’da yaptı. Yeni keşfedilmiş olan çekirdek bölünmesinin neden bazı çekirdeklerde olup diğerlerinde olmadığını açıklamak için, bir büyük çekirdek ile bir sıvı damlası arasındaki benzerliği kullanmıştı. Savaştan sonra Kopenhag’a döndü ve burada 1962′de öldü.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...