Mou Zongsan

Mou Zongsan (Mou Tsung-san) modern Çinli filozofların en sofistike ve sistematik örneklerinden biridir. Bir Çin milliyetçisi olan Mou Zongsan, geleneksel Çin felsefesini Batı (özellikle Alman) felsefesiyle karşılaştırarak yeniden canlandırmayı ve dünyada saygın bir konuma getirmeyi amaçlamıştır.

Mou Zongsan özellikle Immanuel Kant’ın Three Critiques (Saf Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi ve Yargı Gücünün Eleştirisi) adlı eseriyle yakından ilgilenmiş ve Kant’ın yalnızca Tanrı’ya hasrettiği duyular üstü bir bilgi türü olan entelektüel sezgiye insanların sahip olduğunu göstermeye çalışmıştır. Bu entelektüel sezgi kavramını Konfüçyüsçülük, Budizm ve Taoizm’de bulunan fikirlerle özdeşleştirmiş ve ahlaki değerlerin nesnelliğini ve bilgeliğin imkânını tesis edecek metafizik bir sisteme doğru genişletmeye çalışmıştır.

Mou Zongsan‘ın otuz üç ciltten oluşan Toplu Eserler‘i felsefe tarihi, mantık, epistemoloji, ontoloji, metaetik, tarih felsefesi ve siyaset felsefesi alanlarına odaklanmaktadır. Mou’nun külliyatı, temel amacı metafizik bir sistem kurmak olmasına rağmen, Mou’nun bu amacı güttüğü kitapların çoğunun, Mou’nun kendi görüşlerini Kant, Tiantai Budizmi ve Yeni-Konfüçyüsçülükten devşirdiği bir terminolojiyle diğer düşünürlerin görüşlerini yorumlayarak açıkladığı kültürel eleştiri veya Konfüçyüs, Budist veya Taoist felsefe tarihlerinden oluşması bakımından alışılmadık bir karmadır.

Mou Zongsan 1909’da, Çin’in imparatorluk döneminin sonlarında, genç Mou’nun da içinde bulunduğu Çin klasik öğrenimine hayranlık duyan bir köylü ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ancak tam da o dönemde, geleneksel Çin öğrenimi, Batılı bilim, teknoloji, bürokrasi ve finansla donatılı modern ulus devletlere karşı kendi geleneklerinin tehlikeli bir şekilde güçsüz kaldığı korkusuyla çılgınca onun yerine geçecek bir şey arayan bazı entelektüel elitler tarafından eleştiriliyordu.

Mou Zongsan‘nun kapsamlı düşüncelerini, Çin kültürünün tarihi ve kaderi hakkındaki “kültürel” düşünceleri ve Çin kültürünün özü olarak gördüğü Çin felsefesinin sorunları ve doktrinleri hakkındaki “metafizik” düşünceleri olarak adlandırabileceğimiz birbiriyle yakından ilişkili iki kısma ayırabiliriz.

Mou Zongsan 1929’da Pekin Üniversitesinin felsefe bölümüne kaydoldu. Russell ve Whitehead’in Principia Mathematica (o zamanlar Çin felsefe çevrelerinde büyük ilgi gören bir konu) ve Whitehead’in Process and Reality adlı eserleri üzerinde kapsamlı bir çalışmaya başladı. Bununla birlikte Mou, Whiteheadci süreç felsefesi‘ne duyduğu ilgi nedeniyle Yijing (I Ching ya da Değişimler Kitabı) üzerine modern öncesi literatürü merakla okumaya da yöneldi ve klasik zevkleri onu şiddetle modernist ve gelenek karşıtı olan Pekin Üniversitesinde sıra dışı biri haline getirdi.

Mou Zongsan, üçüncü sınıfta Xiong Shili ile tanışmasaydı orada yalnız bir isim olacaktı. Xiong, geleneksel Çin felsefesinin ulusal çapta tanınan bir savunucusu olarak adını yeni yeni duyuruyordu ve daha sonra yıllarca Mou’ya akıl hocalığı yaptı. İki adam, Mou Zongsan daha sonra ülkeyi terk edene kadar yakın kaldılar.

Mou Zongsan 1933 yılında Pekin Üniversitesinden mezun oldu ve iş yerinde sık sık yaşanan kişilik çatışmaları ve Çin devleti ile hem Japon hem de Komünist güçler arasındaki çatışmalar nedeniyle kısa süreli öğretmenlik işinden bir diğerine mutsuz bir şekilde ülke içinde dolaştı. Bu yer değiştirmelere rağmen Mou Zongsan, mantık ve epistemoloji üzerine ve ayrıca Yijing üzerine yazdı.

Mou Komünistlerden şiddetle nefret ediyordu ve 1949’da Çin’i ele geçirdiklerinde Tayvan’a taşındı ve sonraki on yılını Çin siyasi düşüncesi ve kültürünün tarihi ve geleceği hakkında felsefi bir çizgide ders vererek ve yazarak geçirdi. 1960 yılında, meslektaşlarıyla bir kez daha ters düşen Mou Zongsan, kendisi de Xiong’un öğrencisi olan arkadaşı Tang Junyi tarafından Hong Kong’da akademik çalışma yapmak üzere Tayvan’dan ayrılmaya davet edildi. Orada, Mou’nun çalışmaları kararlı bir dönüşüm geçirdi ve daha sonra olgunluk aşaması olarak kabul ettiği döneme girerek onu modern Çin felsefesinde kilit bir isim haline getiren eserlerini ortaya çıkardı.

Sonraki otuz beş yıl boyunca yedi büyük monografi (biri üç cilt), Immanuel Kant’ın Eleştiriler‘inin üçünün de çevirilerini ve daha birçok ciltlik makale, ders ve ara sıra yazdığı yazıları yayınladı.

Mou Zongsan, 1974 yılında Hong Kong Çin Üniversitesinden emekliye ayrılmış ancak 1995 yılındaki ölümüne kadar Hong Kong ve Tayvan’da ders vermeye ve konferanslar düzenlemeye devam etmiştir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım