Kynere (Kirene) Okulu Nedir, Kirene Felsefesi
Kyrene Okulu ya da Kirene Okulu, haz veren her şeyin iyi, acı veren her şeyin kötü olduğunu öne süren, istencin biricik ereğini, insan için en doğal bir duygu olan haz olarak gören Sokratesçi Yunan felsefe okuludur.
Kirene (Kyrene) Okulu, Kireneli Aristippos tarafından kurulmuştur. Kinizm felsefesinin reddiyeci ve katı ahlaki tutumlarına karşı yumuşak, rahat ve keyifli bir yaşam anlayışının savunucuları olmuşlardır.
Bu bağlamda iyi ve mutlu yaşam için hazzı temel alan yaklaşımın ilk örneği, Kyrene Okulu‘dur. Hazcı Okul ya da Hedonizm adıyla da bilinen bu okulun savunduğu temel düşünce şudur: Yaşamda haz, başlı başına ve kendisi için amaçtır, dolayısıyla haz, iyidir. “İyi nedir?” sorusunun yanıtı, “iyi, hazdır” diye verilir.
Haz, yaşamdaki en temel şeydir ve canlı varlığın yaşamının ana amacıdır. Dolayısıyla bir canlının aslen yönelmesi söz konusu olan tek şey hazdır. Bu durumda bir canlı için yalnızca haz iyidir. Yani haz başlı başına, kendisi için istenmeye değer olan bir şeydir. Diğer şeylerin hepsi hazzı sağladıkları, haz verdikleri ölçüde iyidir. Onları istenmeye değer kılan şey, hazza ulaşmayı sağlıyor olmalarıdır. Bu durumda doğru ya da mutlu yaşamın ölçüsü şöyle ifade edilebilir:
“Haz sağlayan, hazzı getiren şey iyidir; acı veren şey ise kötüdür. Bunun dışında kalan şeyler ise kayıtsız kalınması, ilgi gösterilmemesi gereken şeylerdir.”
Burada haz derken anlaşılan şey, o anda duyulan, o anda elde edilen hazdır. O anda duyulan haz ise maddesel, yani duyusal niteliktedir. Bu haz düşünsel ya da ruhsal, yani iç dünyamızla ilişkin olan hazdan daha önceliklidir Aristippos hazcılığına göre. Yani hazzın nereden geldiğinin hiçbir önemi yoktur. Çünkü haz her durum ve koşulda, nereden gelirse gelsin iyidir.
Aristippos hazcılık öğretisini sofistlerin duyumculuğu üzerine kurmakla birlikte gerçek hazza götüren biricik aracın bilgi (Sokratesçi öge) olduğunu söyler. Aristippos da Sokrates’in öğrencilerinden biridir ve “doğru yaşamak nedir?” sorusunun üzerine felsefesini geliştirmiştir. Ona göre ulaşılmak istenen ve ulaşılması gereken hedef yalnızca hazdır.
İstencimizin yegane amacı hazdır ve Aristippos’a göre haz, bu nedenle iyi‘nin ta kendisidir. Haz veren her şey iyidir sonucuna varılmasıyla, bu felsefe, hazcılık (Hedonizm) akımının da temel noktası olur. Bu okulun yorumuyla, Sokratesçi iyi ve mutluluk kavramları yeni bir anlama daha kavuşurlar. Daha önceden Sokrates’te iyi, açık bir şekilde tanımlanmamış ve mutluluk ise farklı bir şekilde, ruhun devamlı sağlığı ve esenliği şeklinde değerlendirilmişti.
Aristippos, hazzı felsefi bir kategori haline getirerek, haz türleri arasında herhangi bir ayrım gözetmez; ona göre hazlar nitelik olarak değil nicelik olarak birbirinden ayrılırlar ve bedensel olsun zihinsel olsun hazlar önemlidirler. Duyusal hazlar, manevi hazlardan doğrudan olmaları sebebiyle daha üstün tutulurlar.
Öte yandan bu haz kavramı Sokratesçi bilgi anlayışıyla da bir şekilde ilişkilendirilmiştir. Hazza ulaşmak için bilgi bir koşul olarak görülür. Farklı bir yoldan mutluluk yine bilgiyle ulaşılabilen bir şey olarak belirtilmiş olmaktadır. Çünkü bilgi, bu anlayışa göre önyargılardan, boş dini inançlardan, insanı hazdan uzaklaştıran eğilimlerden kurtarabilecek yegane güçtür.
Bilgi sayesinde insan kendine güven kazanır ve dış dünyanın hazzı engelleyen koşullarını bertaraf etmesini sağlayacaktır. Kirene okulu, bu anlamda kiniklerin tam tersi bir yolda, yani insanın dünya nimetlerinden kurtulmasıyla kendisine yeteceği ve özgürleşeceği düşüncesinden farklı olarak, dünyanın zevkine ulaşmak için özgürleşmeyi isterler.
Hayattan zevk alan ve hazzın peşinde olan bu okula göre bilgedir. Her zaman dingin ve kontrollü olarak kişinin içinde bulunduğu koşullara hükmetmeye ve hazza ulaşmaya çalışması bilgece bir yaşam sürdürmektir. Kinikler gibi Kirene Okulu da bireyciliğin ve bireyselliğin gelişmesine etki etmiş okullardandır. Din konusunda onlar da kinikler gibi yaklaşırlar, onun kuruntularından kurtulmak gerektiğine inanırlar.
Sokrates’ten esinlenen Kyrene Okulu, yaşamın gerçek amacını acılardan kaçmak ve hazzı yakalamak olarak algılar. Kyrene okuluna göre felsefe; akıllı bir yaşam becerisidir, mümkün olduğunca acılardan uzaklaşma tekniğidir. Bu sanat yardımıyla insan ustaca yaşamayı, sonu acılara gitmeyen ve de gelip geçici olmayan sürekli hazlarla nasıl ilgilenmesi gerektiğini öğrenir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım