Kültürler Arası Psikoloji Nedir?

Kültürler arası psikoloji; bireysel psikolojik ve sosyal fonksiyonellikler açısından kültürler arasında karşılaştırmalar yapan bir psikoloji disiplinidir.

Kağıtçıbaşı ve Berry (1989) kültürler arası psikolojiyi “bireysel psikolojik ve sosyal işlevselliklerin çeşitli kültürler ve etnik gruplar arasında benzerliklerinin ve farklılıklarının çalışılması” olarak tanımlamıştır.

Kültürler arası psikologlar başlangıçta tüm kültürlerde geçerli olabilecek evrensel ilkeler aramaya çalışmışlardır. Bu yüzden de kültürler arası psikoloji geleneksel olarak Batılı teorilerin farklı kültürlerde test edilmesi çalışmaları yapmak anlamına gelmiştir. Böyle bir yaklaşım kültürün bireylerden bağımsız olduğu ve psikolojik eylem ve ilkelerden ayrı tutulabileceğine dair varsayımlara dayanmaktaydı.

Kültürler arası psikologlar genelde çok sayıda kültürden veri toplayıp bunları karşılaştırmakta ve buradan evrensel olan ve kültüre bağlı olan olgulara, farklı kültürlerin davranışı nasıl etkilediğine dair bilgi üretmeye çalışırlar. Kültürler arası psikologlar ana akım Batı psikolojisinin (deneysel psikoloji) çoğu araştırma deseni ve yöntemini kullanarak araştırmalarını gerçekleştirirler.

Böyle bir pratiğin evrensel olan psikolojik olguları saptama olasılığına izin verdiği ileri sürülse bile, pek çok açıdan eleştirilebilir olduğu açıktır. Nitekim, örneğin yapılan eleştirilerden biri bu araştırmalarda kültürün bağımsız bir değişken (davranışa etki eden faktör) olarak kullanılmasıdır. Kültür son derece genel bir olgudur, dolayısıyla araştırmanın katılımcılarının sadece belirli bir kültürden gelmelerinin (örneğin Türkiye, Hindistan veya Japonya) incelenen davranış üzerinde etkisinin olduğunu varsaymak problemlidir. Çünkü kültürün hangi spesifik özelliklerinin çalışılan psikolojik olgu ya da davranış üzerinde etkisi olduğu saptanamamış olur.

Başka bir eleştiri de bu tür araştırmalarda bazen kullanılan araştırma materyalleri (testler, anketler, çeşitli uyarıcı düzenekleri vb.) ile ilgilidir. Eğer bu materyallerin uygulandığı kültürdeki insanlar bunlara aşina değilse ya da belki bu materyaller söz konusu kültür için uygun değilse buradan bir sonuç çıkarmak ve başka bir kültürle karşılaştırma yapmak anlamsız hâle gelir (Keith, 2011).

Kaynak: T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3867, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2672; Dr. Öğr. Üyesi Aysel KAYAOĞLU, Prof. Dr. Çiğdem KIREL