Felsefe hakkında her şey…

İnternet ahlaki gösteriş meraklılarıyla dolu. Peki siz bir ahlaki gösteriş meraklısı mısınız?

29.07.2021
3.098
İnternet ahlaki gösteriş meraklılarıyla dolu. Peki siz bir ahlaki gösteriş meraklısı mısınız?

Popüler olmayan görüşlerin sahiplerinin dışlandığı, keskin partizanlık ve siyasi çekişmeler çağında, birçok insan aslında bir şey üzerinde hemfikir: Siyasi söylem, gün geçtikçe daha da beter bir hâl alıyor.

Kutuplaşma, özel hafta sonu buluşmalarından atışmaların halka açık biçimde yapıldığı sosyal medya ortamlarına kadar, tartışmaların özellikle çirkin ve son derece saldırganca gerçekleştiği toplumun her noktasında kendini gösteriyor.

Bu geniş çaplı çirkinlikler, insan davranışları üzerine çalışan psikologlar için hem ilgi çekici bir sosyal sorun teşkil ediyor hem de bir araştırma fırsatı doğuruyor.

Psikologlar, siyasal çarpık söylemi açıklamaya yardımcı olabilecek belirli bir konuya odaklanıyor: Gösteriş ahlakı.

GÖSTERİŞ AHLAKI

Gösteriş ahlakı terimi birçok kişiye tanıdık gelmeyebilir; ancak çoğu insan ahlaki teşhirin bir boyutunu hayatının bir köşesinde yaşamış durumdadır.

telefon, sosyal medya

Bir arkadaşımızın Twitter’da iklim değişikliğiyle ilgili değerlere bağlılığına ilişkin havalı ve abartılı açıklamalar yapması; ya da seçim kampanyası yürüten bir politikacının göç sorunuyla ilgili cesur ama açıkça doğru olmayan ideolojik iddialarda bulunması, gösteriş ahlakının örnekleridir.

Filozoflar insanların politikalarımız, inançlarımız, değerlerimiz ve ahlakımız hakkında yaptığı tüm yorumları kapsayan bir şemsiye terim olarak sözde “ahlaki konuşma”nın kötüye kullanılmasını tanımlamak için, “gösteriş ahlakı” ifadesini türettiler.

İnsanlar genellikle öğrenmek, bağlantı kurmak veya başka birini ikna etmek için ahlaki konuşmalara girerler. Örneğin herhangi bir hayvansal ürünü yememeye dönük verdikleri kararlarını, “Çevrecilik ve hayvan hakları nedenleriyle veganım.” diyerek açıklarlar.

Gösteriş ahlakı da işte insanlar bu gibi temellendirilmiş bir açıklama yerine kendi imajlarını veya statülerini güçlendirmek için ahlaki konuşmayı kullandıklarında ortaya çıkar. Dolayısıyla ahlaki bir gösterişle, bu ifade şu şekilde gerçekleşir:

“Ben veganım; çünkü tek ahlaki seçim budur. Gezegeni önemsiyorsanız, hayvansal ürünleri yiyemezsiniz.”

Ahlaki gösterişçiler için konuşma, karşılıklı yapılan özgürce bir fikir alışverişi değil, sadece hedefe dönük ele alınan bir amaçtır.

İnsanlar için çevrelerinden saygı görme arzusu gayet doğaldır. Aynı güvende olma, sevilme ve aidiyet arzusu gibi… Ve sosyal bilimciler, bu statü arayışının evrimsel kökenlerini bulabilmek için araştırmalarını tarih öncesi çağlara kadar geri götürdüler.

Gösteriş ahlakı da bu statü arayışının özel bir türüdür.

Bu bağlamda gösteriş ahlakı, birinin, önemli ve çokça tartışılan konular hakkında yalnızca dikkat çekmek veya başkalarını etkilemek için konuşması anlamına gelmektedir.

KOPMUŞ BAĞLAR ve BOZULMUŞ İLİŞKİLER

Birisinin kendi erdemlerini Twitter’da veya herhangi bir söyleşi ortamında dile getirmesi, o kişinin ahlaki olarak herkesten üstün olduğu anlamına gelmez.

Psikolog ve felsefecilerden oluşan bir ekiple yürütülen ve yakın zamanda yayınlanan bir çalışmada, 6.000 Amerikalıya en derin ahlaki ve politik inançlarını kimlerle ve neden paylaştıklarına dair bir dizi soru soruldu.

Bu çalışmanın sonucunda saygı, hayranlık veya statü kazanmak için inançlarını paylaştıklarını ifade eden kişiler, “gösterişçi” olarak adlandırıldı.

Çalışmaya katılan hemen herkes bir gösteriş geçmişi olduğunu belirtti, ancak katılımcıların yalnızca çok küçük bir bölümü – %2 ila %5 arası – ahlaki konuşmalarını öncelikle imajlarını güçlendirmek için kullandıklarını ifade ettiler.

Bu çalışma sonrasında ahlaki gösterişçilerin kişisel yaşamlarında uyumsuzluk yaşama olasılıklarının daha yüksek olduğu ortaya çıktı.

Gösterişçiliklerini daha sık dile getiren kişilerin, sevdikleriyle sıkça tartıştıkları ve siyasi veya ahlaki anlaşmazlıklar yaşadıkları gerekçesiyle arkadaşlarıyla veya aile üyeleriyle bağlarını koparma noktasına geldikleri sonucuna varıldı.

Gerçek hayatta kendi statülerini yükseltmek için en derin inançlarını kullandıklarını belirten insanların, örneğin Facebook’ta siyaset yüzünden kavgalar çıkarmak ve Twitter’da başkalarına “yanlış” fikirlere sahip oldukları için saldırmak gibi daha zararlı sosyal medya davranışları sergiledikleri de çalışmadan çıkan sonuçlar arasında…

Gösterişin felsefi açıklamaları, ahlaki gösterişçilerin diğer insanlardan başka şekillerde de daha az ahlaki davrandığını ortaya koydu.

Gösterişçilerin, yeterince erdemli olmadıklarını iddia ederek başkalarına kaba bir şekilde hitap etmeleri, sistematik olarak belli toplumsal grupları kötülemeleri ve kendi amaçlarına hizmet etmek için en önemli gündem konularını manipüle etmeleri sıkça karşılaşılan bir gerçeklik olarak karşımıza çıktı.

Doğal insani saygı görme arzusu, kişileri, insanların fikirlerini de dikkate alarak daha iyi karşılık görecekleri durumdansa statü peşinde koşmaya yönlendirdiğinde, bu davranış kişiyi arkadaşlarından, ailesinden ve toplulukları da birbirinden uzaklaştırabilir.

FİKİR AYRILIKLARININ BAŞKACA SEBEPLERİ

Siyasal söylemin daha da kötüye gitmesinin tek nedeni ahlaki gösterişçiliğin yükselişi değildir.

Politika, sosyal kutuplaşmanın hem nedeni hem de sonucu olarak olağanüstü bir şekilde kutuplaştı. Politik olarak aktif olan bireyler, nesiller boyunca olduğundan daha fazla düşmanlıkla dolular ve “öteki tarafa” daha az güven duyar konumdalar.

Sosyal medya çatışmayı bizzat alevlendiriyor. Benzer düşüncedeki insanlardan oluşan yankı odaları yaratıyor. Bu insanlarda diğerlerine karşı hızla gelişen öfke döngüleri ortaya çıkarıyor ve baskılanan grubun üyelerinin önemli konularda söz söyleme haklarını ellerinden alıyor.

Bu nedenle, ahlaki gösterişçiliği sona erdirmek, herkese açık tartışmaları sihirli bir değnek değmişçesine düzeltmeyecek olsa da onu daha kullanışsız hâle getirmek toplumu daha üretken bir yöne götürebilecektir.

GÖSTERİŞ AHLAKI İLE NASIL BAŞA ÇIKILIR?

Şimdi başkalarına nasıl hitap ettiğinizi ve onlara söylediklerinizin nedenlerini kendinize dönük olarak kendi konuşma tarzınızla birlikte yapılıyormuşçasına değerlendirin.

Farklı fikirlere sahip olan biriyle çekişmeli bir tartışmaya girdiğinizde, bunu o kişiyle gerçekten de iletişim ve bağlantı kurmak için mi yaptığınızı, o konuyla bu amaçla mı ilgilendiğinizi kendinize sorun. Yoksa sadece puan toplamaya mı çalışıyorsunuz? Ne dersiniz?

İnsanların sosyal medyadaki çabaları hakkında dürüstçe düşünmeleri (ahlaki itibar için sıfır noktası) özellikle önemlidir.

Tartışmalı konular hakkında sadece beğeniler ve retweetler alabilmek için paylaşımlar yapıyor musunuz?

Aynı fikirde olmadığınız kişilerin sosyal medya paylaşımlarını sadece onlarla alay etmek için mi cevaplıyorsunuz?

Kendinizi, saygı duymaya can attığınız insanlara daha iyi görünmek için üst üste iyilikler yapmaya çalışırken buluyor musunuz?

Eğer öyleyse o zaman siz de bir ahlaki gösteriş meraklısı olabilirsiniz.

Öyle değilseniz diğerlerinin ahlaki gösterişlerini fark ederek onları bu davranışlarından vazgeçirmeye çalışarak bir ahlaki mücadele verebilirsiniz.

Ahlaki gösteriş meraklılarının başkalarından statü, saygı ve itibar bekledikleri göz önüne alındığında, onları aradıkları ilgiden mahrum bırakmak, muhtemelen en iyi caydırıcı olacaktır.

 


Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Doç. Dr. Joshua B. Grubbs’ın* “Think twice before shouting your virtues online – moral grandstanding is toxic” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Think twice before shouting your virtues online – moral grandstanding is toxic 28 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi; Joshua B. Grubbs

* Joshua B. Grubbs, Bowling Green State Üniversitesi Psikoloji Bölümünde doçenttir.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...