Hilmi Ziya Ülken’in toplum anlayışı
Toplum bireylerden ve sosyal ilişkilerden soyut değildir. Toplumu anlamakta ‘birey ve toplum ilişkisi’ önemli bir anahtardır. İlk gözümüzü açtığımız zaman kendimizi sosyal bir çevre içerisinde buluruz. Şekilleşmiş ve organize olmuş kurumlar bize alışkanlık ve eğitim yoluyla geçiyor. Diğer canlılara göre insan sosyalliğe yatkın bir varlıktır. Toplum, ne fertler toplamından ibaret bir yığın ne de tamamen organizmaya benzeyen bir gerçeklik veya bir varlık sahasıdır. O ancak içine aldığı fertler arasında, fertliklerinden ayrı bir hareket, duygu ve düşünce tarzı halinde bütünleşen bir varlıktır. (Ülken, 1957: 40)
Ülken, Toplum Yapısı ve Soyaçekme kitabında toplumu şöyle açıklıyor: “Biz toplum deyince bir karakterler bütününü, ferdî davranışlar toplamını, taklit veya tenkit ile yayılan psikolojik bir hali anlamıyoruz. Toplum deyince gerek maddi gerek manevi olarak, bizi kuşatan işler, fiiller, hareketler, inançlar ve değerler sistemini anlıyoruz.” (Ülken, 1971: X) Bu karşılıklı tesirler sistemi bizden önce var olduğu gibi, bizden sonra da vardır; bizim dışımızda da devam eder. Onun en önemli vasfı maddi ve manevi baskısıyla, emir ve yasaklarıyla bizi kuşatması ve doğuşumuzdan başlayarak bizi teşkil etmesidir. Toplum bu kurucu, yoğurucu kudretiyle insan üzerine damgasını basar ve er geç onu içinde yoğurur. (Ülken, 1971: XI)
Toplum, ne fertler toplamından ibaret bir yığın, ne de tamamen organizmaya benzeyen bir gerçeklik veya bir varlık sahasıdır. O ancak içine aldığı fertler arasında, fertliklerinden ayrı bir hareket, duygu ve düşünce tarzı halinde bütünleşen bir varlıktır.
Toplum hayatında birçok sebep değişmeye neden olur. Bunlar arasında insan nüfusundaki hareketler, iklim ve coğrafyanın etkisi, siyasi organizasyonlar ve gelişmeler, dinî ve ahlakî şartlar önemli olarak sayılabilir. Bunların sadece birini değişmenin sebebi olarak genellemek yanlıştır. Sosyoloji tarihinde bu yanlışa çok düşülmüştür. Bu sayılan faktörler bazı dönemlerde bazı toplumları farklı derecelerde etkilemiştir. (Ülken, 1947: 29) Modernleşme döneminde Batı dünyasında ekonomik ve siyasi gelişmeler toplum hayatının yeniden şekillenmesini sağlamıştır. Aynı derecede benzer bir değişme bizim toplumumuzda yaşanmamıştır. Avrupa’daki gelişmelere ulaşabilmek için bizde de birtakım yenileşme çabaları görülmüştür. Bu örnekte bile değişmenin şartlarının ve sonuçlarının birbirinden farklı olduğunu görürsünüz.
Kaynak: TÜRK SOSYOLOGLARI, s. 72-73, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2915 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1872
