Feng Youlan (Fung Yu-lan)
Feng Youlan (Fung Yu-lan olarak da bilinir) modern Çin felsefesinin temsilcilerinden biridir. Uzun ve çalkantılı yaşamı boyunca, geleneksel Çin düşüncesini modern Batı felsefesinin yöntem ve sorunlarıyla uzlaştırmakla ilgilenmiştir.
Kendisine geleneksel Konfüçyüsçü tarzda terbiye veren modernist bir aile tarafından yetiştirilen Feng Youlan, kariyeri boyunca iki büyük hedefin peşinden koşmuştur: (1) Çin felsefesi tarihini modern bir bakış açısıyla yeniden yazmak, (2) Çin felsefesinin modern şartlara uygun biçimde yeniden inşa edilmiş farklı bir biçimini geliştirmek.
Geleneksel Çin felsefesinin en önemli yorumcularından birisi olan Wing-tsit Chan, Feng Youlan‘ın felsefeye katkısını şu sözlerle özetlemiştir:
“Çinli düşünürlerin Çin geleneğinde çok az değer gördükleri bir dönemde, Profesör Feng bu geleneği ayakta tutmuştur.”
Feng Youlan, 1934 yılında, bugün hâlâ etkili olan büyük eseri Zhongguo zhexue shi‘yi (Çin Felsefesi Tarihi) yayınlamış olsa da Cheng Hao, Cheng Yi ve Zhu Xi’nin geleneksel Neo-Konfüçyüsçülüğünü John Dewey ile birlikte çalıştığı modern Batı’nın felsefi gelenekleriyle sentezleme çabasının sonuçlanması çok daha uzun sürmüş ve muhtemelen hiçbir zaman tam anlamıyla başarılı olamamıştır. 1939 ve 1947 yılları arasında, Çin’in Japonya tarafından işgalinin ilk yıllarında, Feng, Xin lixue‘yi (Yeni İlke Öğretisi) yayınladı.
Feng, “eksiltme felsefesi” (içe yönelik ve doğayla birlik arayışında olan) olarak nitelendirdiği Taoist felsefe ile “artırma felsefesi” (dışa yönelik ve doğaya hâkim olma arayışında olan) olarak tanımladığı Mohist anlayışı ve Batı felsefesini; “öteki dünyacı” ve “bu dünyacı” felsefeler arasında “orta yol” olarak gördüğü Konfüçyüs felsefesiyle karşılaştırmıştır.
Japonya’nın yenilgisi ve 1940’lardaki Komünist devrimin başarısının ardından Çin’de yaşanan siyasi çalkantılar nedeniyle Feng Youlan bu felsefi projeyi sürdürememiş ve birçok açıdan rotasını değiştirmiştir. Çin Komünist Partisi’nin lideri olan Mao Zedong’a “ihtişamlı bir dönemde, gelmiş geçmiş bir çağın kalıntısı olmak istemediğini” söyleyen Feng, kendisini hem önceki çalışmalarını hem de genel olarak Çin felsefesini Mao’nun yönetimi altında Çin topraklarında Ortodoks ideoloji hâline gelen Marksist düşüncenin merceğinden yeniden yorumlamaya adamış, hatta Kültür Devrimi’nin son yıllarında (1966-1976) Konfüçyüs’ü eleştirecek kadar yön değiştirmiştir.
Feng Youlan‘ın bu çabası, birçoğu Hong Kong Üniversitesi ve Tayvan Üniversitesinde olmak üzere Batı’da “Yeni Konfüçyüsçü” bölgeler kurmak için Çin’den kaçan çağdaşları arasında büyük tartışmalara yol açmıştır. Bununla birlikte, çalışmaları 20. yüzyılın başlarında Çinli düşünürlerin hem Çin hem de Batı geleneklerine uygun rasyonel bir felsefi sistem geliştirme girişimlerinin ilgi çekici bir örneği olmaya devam etmektedir.
Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım