Tüm insanlar için eşit ve nitelikli eğitim sağlamak, Birleşmiş Milletler’in 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerinden biridir. ¹ Bu hedefe ulaşmak için uluslararası kuruluşlar ile ulusal ve yerel yönetimler eğitimin yaygınlaştırılması için büyük yatırımlar yapmıştır.

Kanada’da yasalar, çocukların belirli bir yaşa kadar eğitime devam etmesini zorunlu kılmaktadır. ² 1950’lerden bu yana, ortaöğretim sonrasını kapsayan politikalar, yeni ortaöğretim sonrası eğitim kurumlarının kurulmasına ve ortaöğretim sonrası eğitime kayıt oranının artmasını sağlamıştır. ³

Eğitimin yaygınlaştırılması, teorik olarak bireye daha fazla fırsat sunmak anlamına gelir. Bu durum, bireylerin eğitim hayatında ilerlemek ve yükselmek için ebeveynlerinin eğitim geçmişine daha az ihtiyaç duymaları nedeniyle nesiller arası eğitim aktarımının arttığı anlamına mı geliyor? ⁴

Yeni bir araştırma, on yıllar önce bir babanın iyi eğitimli olması halinde çocuğunun da eğitimde başarıya ulaşma ihtimalinin yüksek olduğunu, ancak günümüzde bunun daha az rastlanan bir durum olduğunu ortaya koyuyor. ⁵ Hatta bugün annelerin eğitim durumu, çocuklarının eğitim durumu üzerinde eskiye kıyasla daha büyük bir etkiye sahiptir.

Toplumsal cinsiyet devrimi

Nesiller arası eğitim aktarımı üzerine yapılan araştırmalar genellikle çocukların başarılarının babalarının başarılarıyla nasıl ilişkilendirildiğine odaklanmaktadır. ⁶ Anneler çocuk yetiştirmede merkezi bir rol oynamalarına rağmen, nesiller arası eğitim aktarımının temel varsayımlarında çok az yer almaktadır.

Eğitimin küresel ölçekte yaygınlaşması, toplumsal cinsiyet devriminde ve kadınların eğitim alanında önemli kazanımlar elde etmelerinde önemli bir görevi yerine getirmiştir. Örneğin kadınlar, Amerika Birleşik Devletleri’nde 2019-2020 yılları arasında tüm lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının sırasıyla %58‘ini, %61‘ini ve %55‘ini oluşturarak erkekleri geride bırakmıştır. ⁷

Benzer şekilde Kanada’da da kadınlar yükseköğretimde erkekleri geride bırakarak 2020 itibariyle lisans ve yüksek lisans mezunları arasında yaklaşık yüzde 60’lık bir paya sahip olmuştur. ^{8 9}

Kadınların eğitimdeki yükselişiyle birlikte, eğitimli anneler çocuklarına yalnızca bilişsel yeteneklerini ve ekonomik olanaklarını değil, ¹⁰ aynı zamanda hedeflerini, değerlerini ve eğitimle ilgili bilgi birikimlerini de aktarıyor ve tüm bunlar çocuklarının eğitim durumunu iyileştirmeye yardımcı oluyor. ¹¹

Küresel veri seti

Dünya çapında nesiller arası eğitim aktarımında annelerin ne kadar önemli bir yer tuttuğunu daha iyi anlamak için Afrika, Asya, Pasifik, Avrupa, Latin Amerika, Orta Doğu ve Kuzey Amerika’daki 106 topluluktan elde edilen 545 mevcut büyük ölçekli araştırmanın verilerini birleştirdik.

Veri seti, 1956 ile 1990 yılları arasında doğan ve hem kendilerinin hem de anne ve babalarının eğitimleri hakkında doğru bilgi veren 1,79 milyon bireyi kapsamaktadır. 2022 yılı itibarıyla ele aldığımız 106 topluluk dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 90’ına tekabül etmektedir.

Bu küresel veri setini analiz ederek, anne ve babaların çocuklarının eğitim durumunu nasıl etkilediğini karşılaştırdık. ¹²

Annelerin önderliği

Modernleşme teorisine göre, eğitimin yaygınlaşmasının eğitim fırsatlarını eşitleyerek nesiller arası eğitim aktarımını teşvik etmesi beklenir. ¹³

Bu “eşitleyici” beklentinin, sadece babalar ve çocukları arasındaki ilişkiye baktığımızda da geçerli olduğu görülür. Küresel veri setimizin analizlerine göre, eğitim zaman içinde yaygınlaştıkça, eğitim durumu açısından baba-çocuk ilişkisi zayıflamıştır. Ancak, “eşitleyici” beklentinin aksine, eğitim zaman içinde yaygınlaştıkça anne-çocuk ilişkisi eğitimsel anlamda çok daha önemli hâle gelmektedir.

Örneğin Avrupa’da kadınların eğitim durumu, babalarının eğitim durumundan ziyade annelerinin eğitim durumuyla daha yakından ilişkilidir. Benzer bir eğilim, annelerin eğitiminin çocuklarının eğitim durumunu şekillendirmedeki öneminin babalarınkini yakaladığı ve hatta aştığı diğer coğrafyalarda da görülmektedir.

Anneliğin önemi

Nesiller arası eğitim aktarımında annelerin dikkate alınmaması, baba-çocuk bağlarını vurgulayan yerleşik toplumsal cinsiyet ön yargılarını yansıtmaktadır. ¹⁴ Örneğin, araştırmalar geleneksel olarak “aile geçmişini” babaların eğitimi, mesleği, kaynakları ve sosyal statüsü ile ilişkilendirmiştir.

Aslında, bakım sağlayıcı olarak annelerin önemi konusunda bir fikir birliği olmasına rağmen, annelerin çocuklarının sosyal becerisinin nesiller arası aktarımında oynadıkları kritik rol araştırmalarda, politika oluşturmada ve genel olarak toplumda çoğunlukla göz ardı edilmektedir.

Araştırmamız, dünya genelinde annelerin ve çocuklarının eğitim durumları arasındaki artan ilişkiyi ortaya koyarak annelerin nesiller arası hareketliliğe yaptıkları katkının giderek arttığını göstermektedir. Bu yeni kanıt, annelerin evde çocuk yetiştirme rolünü dikkate almanın ötesinde, eğitimsel ve sosyal eşitlik ve eşitsizliğin şekillendirilmesinde oynadıkları rolün ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Yang Hu ve Yue Qian’ın “Mothers’ education has a powerful role shaping their children’s futures” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. United Nation, “Department of Economic and Social Affairs Sustainable Development”, Erişim: 27.02.2024, https://sdgs.un.org/goals/goal4
2. Statistics Canada, “Canadian Compulsory School Laws and Their Impact on Educational Attainment and Future Earnings – ARCHIVED”, Erişim: 27.02.2024, https://www150.statcan.gc.ca/n1/en/pub/11f0019m/11f0019m2005251-eng.pdf?st=01isBmJp
3. The Canadian Information Centre for International Credentials, “Postsecondary education systems in Canada”, Erişim: 27.02.2024, https://www.cicic.ca/1243/postsecondary_institutions.canada
4. OECD, “Understanding social mobility”, Erişim: 27.02.2024, https://www.oecd.org/stories/social-mobility/
5. Yang Hu ve Yue Qian. Gender, education expansion and intergenerational educational mobility around the world. Nature Human Behaviour, 7 (-), s. 583–595 (2023). http://dx.doi.org/10.5751/ES-05774-180331
6. Jo Blanden. CROSS-COUNTRY RANKINGS IN INTERGENERATIONAL MOBILITY: A COMPARISON OF APPROACHES FROM ECONOMICS AND SOCIOLOGY. Journal of Economic Surveys, 27 (1), s. 38-73 (2011). https://doi.org/10.1111/j.1467-6419.2011.00690.x
7. National Center for Education Statistics, “Digest of Education Statistics”, Erişim: 27.02.2024, https://nces.ed.gov/programs/digest/d21/tables/dt21_318.10.asp?current=yes
8. Neil Guppy ve Nicole Luongo. The Rise and Stall of Canada’s Gender-Equity Revolution. Canadian Review of Sociology, 52 (3), s. 241-265 (2015). https://doi.org/10.1111/cars.12076
9. Statistics Canada, “Postsecondary graduates, by institution type, status of student in Canada and gender”, Erişim: 27.02.2024, https://doi.org/10.25318/3710002001-eng
10. Iversen, V., Krishna, A., Sen, K., Social Mobility in Developing Countries: Concepts, Methods, and Determinants, (2021). https://doi.org/10.1093/oso/9780192896858.001.0001
11. Mads Meier Jæger. EDUCATIONAL MOBILITY ACROSS THREE GENERATIONS: THE CHANGING IMPACT OF PARENTAL SOCIAL CLASS, ECONOMIC, CULTURAL AND SOCIAL CAPITAL. European Societies, 9 (4), s. 527-550 (2007). https://doi.org/10.1080/14616690701449568
12. How do mothers matter for intergenerational mobility globally?. Nature Human Behaviour, 7 (-), s. 482–483 (2023). https://www.nature.com/articles/s41562-023-01546-4
13. Donald J. Treiman. Industrialization and Social Stratification. Sociological Inquiry, 40 (2), s. 207-234 (1970). https://doi.org/10.1111/j.1475-682X.1970.tb01009.x
14. Emily Beller. Bringing Intergenerational Social Mobility Research into the Twenty-first Century: Why Mothers Matter. American Sociological Review, 74 (4), s. 507–528 (2009). https://doi.org/10.1177/000312240907400401