Boethius’un Tanrı ve Din Anlayışı
Boethius, Platoncu bir felsefe geleneğinde eğitim almıştır ve aynı zamanda bir Hristiyandır.
Aristoteles’ten kalan bir soruya bulduğu cevapla felsefe çevrelerinde üne kavuşmuştur. Boethius, Aristoteles‘in “Eğer Tanrı gelecekte ne yapacağımızı biliyorsa, bizim bir özgür irademiz olduğu nasıl söylenebilir?” sorusunu yanıtlamıştır.
Bu sorudaki çelişkiyi anlamanın en iyi yolu, günlük hayattaki bir durumu hayal etmektir. Örneğin bu öğleden sonra sinemaya gidebilirim ya da zamanımı evde kitap okuyarak geçirebilirim. Bu iki tercihten ilkini seçip sonunda sinemaya giderim. Bu nedenle, bugün sinemaya gideceğim, ben daha sinemaya gitmeye karar vermeden önde, yani şimdiden doğrudur. Ama bu eğer şimdiden doğru ise, bu öğleden sonrayı evde kitap okuyarak geçirme seçeneğim gerçekte yok demektir. İşte Aristoteles, bu problemi tanımlayan ilk kişiydi. Aristoteles, “Bu öğleden sonra sinemaya gideceğim” gibi bir cümlenin ne doğru ne de yanlış olduğunu, bu cümlenin en azından “Dün sinemaya gittim” cümlesi kadar net olmadığını düşünüyordu.
Boethius, aynı cümlenin daha güç bir versiyonu ile karşı karşıyaydı. O, Tanrı’nın her şeyi bildiğine inanıyordu; sadece geçmişi ve bugünü değil, geleceği de… Bu yüzden, eğer ben bu öğleden sonra sinemaya gideceksem, Tanrı bunu şimdiden biliyordur. Bu durumda, bu öğleden sonrayı kitap okuyarak geçirmek mümkün değildir. Çünkü bu ikinci durum, Tanrı’nın şimdi bildiğiyle çelişecektir.
Boethius bu sorunu, aynı şeyin, bilenin doğasına göre bilinebileceğini öne sürerek çözmüştür. Örneğin bir koyun, güneşi sadece duyumsayabileceği özellikleriyle biliyor; görüyor ve sıcağına dokunuyor. Ancak bir insan, güneşin hangi kategoride olduğuna yönelik bilgi üretebiliyor. Onun hangi elementlerden meydana geldiğini, nasıl ısı ürettiğini, Dünya’ya ne kadar yakın olduğunu vb. biliyor. İşte zaman da bu şekilde bilinmektedir. İnsanlar zamanı geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek olarak bilip yaşıyor. Ama Tanrı, insan gibi, zamanın içinde değildir ve zamanı insanlar gibi geçmiş, şimdi ve gelecek olarak yaşamaz. O ebedi bir şimdiki zamanda yaşar ve bizim geçmiş, gelecek ve şimdiye dair bildiklerimi o hep “şimdi”de olarak bilir. Ve benim şu anda sizin bu yazıyı okuyor olduğunuzu bilmemin sizin buna son verme özgürlüğünüzü engellemediği gibi, Tanrı’nın bilgisi de sizin gelecekteki eylemlerinizi şimdiki zamandaymış gibi engellemez.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
