Felsefe hakkında her şey…

Bilimin Nitelikleri, Bilimin Özellikleri Nelerdir?

13.11.2019
28.503
Bilimin Nitelikleri, Bilimin Özellikleri Nelerdir?

Bilimin nitelikleri ya da bilimin özellikleri sırasıyla olgusallık, kesinlik, seçicilik, mantıksallık, evrensellik, genelleyicilik, eleştirellik, sistemlilik olarak sıralanabilir. Bilimin nitelikleri veya bilimin özellikleri aşağıdaki başlıklarda tek tek ve detaylıca açıklanmıştır.

BİLİMİN NİTELİKLERİ, BİLİMİN ÖZELLİKLERİ

1. Bilim olgusaldır

Bilim doğrudan ya da dolaylı gözlenebilir olguları dile getirir. Bilimde hiçbir kuram ya da hipotez, gözlem ya da deney sonuçlarına dayandırılarak kanıtlanmadıkça doğru kabul edilmez. Örneğin “Dünya yuvarlaktır.” önermesi olgusaldır. Gözlemlerle doğru ya da yanlış olduğu söylenebilir.

2. Bilim kesindir

Bilimsel bilgiye ulaşmada kuşkucu ve eleştirel bakış çok önemlidir. Araştırma konularının seçimi, araştırma süreci bu kuşkucu ve eleştirel bakışla gerçekleşir. Araştırma tamamlandığında bilimsel yöntemle ulaşılan sonuçlar kesin olarak kabul edilir. Örneğin fizik bilginlerince değişik cisimlerin boşlukta düşüşleri incelendikten sonra varılan “Boşlukta bütün cisimler aynı hızla düşer.” yargısı kesinliği kabul edilmiş bir yasadır.

Bu durumda hiç kimse kesinlik ilkesiyle çelişmeden “Bütün cisimler boşlukta aynı hızla düşmez.” ben bunu gözlemledim diyemez. Mantık ve matematik formel bilgi olup çıkarımları zihinseldir. Bu nedenle çıkarımları tam kesinlik taşımaktadır. Oysaki doğa bilimlerindeki kesinlik mutlak değildir. Doğa bilimlerindeki kesinlik, olasılık düzeyi çok yüksek olarak tanımlanan bilgilerdir. Sosyal bilimlerde ise zaman içerisinde değişken nitelik taşıyan insan ve insanla bağıntılı olarak toplum ögeleri temel alındığından, bu alanlarda bilimin kesinlik iddiasında bulunurken daha dikkatli olması gerekmektedir.

3. Bilim seçicidir

Evrende olup biten olgular, çeşit ve sayı yönünden sonsuzdur. Her bilim, kendi konusuyla ilgili olguları bunların içinden seçer ve diğerleriyle ilgilenmez. Biyoloji biyolojiyle, fizik fizikle ilgili soruları inceler. Evrende olup biten olguların, çeşit ve sayı bakımından sonsuz sayıda olması nedeniyle, bilimin bunların tümüyle ilgilenmesi hem gereksiz hem de olanaksızdır. Bu nedenle de bilimsel araştırmaya konu olan olgular, tüm olguların ancak küçük bir parçasını kapsamaktadır. Bilimsel nitelik taşıyan bütün gözlem ve deneyler, ancak belli bir hipotezin ışığında belli olgulara yöneldiğinde etkinlik kazanmaktadırlar.

4. Bilim mantıksaldır

Bilimin ulaştığı sonuçlar her türlü çelişkiden uzak, kendi içinde tutarlıdır. Ayrıca bilim, bir hipotez ya da kuramı doğrulama işleminde mantıksal düşünme ve çıkarım kurallarından yararlanır. Bilimsel verilerin her şart ve durumda tekrardan yenilenmesi ve sonuçlarının gerçekliğinin ortaya konulması gerekmektedir. Bilim, bir takım sonuçlar almaktan çok, bir bulma ve doğrulama sürecidir. Bilim, amacına, dünyaya ilişkin varsayım veya beklentilerimizi sürekli olarak test etme ve düzeltme yoluyla ulaşmaya çalışmaktadır.

Bilim mantıksaldır.

Bilim mantıksaldır.

5. Bilim evrenseldir

Tüm insanlığa aittir. Bilim tarihine baktığımızda; astronomi, matematik ve tıp çalışmalarında ilk önemli adımların Hint, Sümer, Mısır ve Babil uygarlıklarında atıldığı, 8. ve 12. yüzyıllar arasında İslam dünyasında geliştirildiği ve son 400 yıl boyunca Batı’da olağanüstü başarıların elde edildiği görülür. Bilim, yer ve zamana göre değişmeyen türden ilişkileri içerisinde barındırmaktadır. Bilim belli bir birikimin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Her yeni bilgi, önceki bilgilerle bütünleşerek gelişmektedir. Bilim, tüm olgusal sağlamlığına karşın göreli bir bilgidir. Mutlak doğruluk ve yanılmazlık yerine, gerçeğe geçici doğrularla yaklaşılmaktadır. Bilimsel bilgilerle elde edilen sonuçlar, geçerlik olasılığı yüksek genellemelerden oluşmaktadır.

6. Bilim genelleyicidir

Olgular arasında ilişkiler kurarak benzerliklerden hareketle genellemelere ulaşır. Tek tek olaylarla değil, genel olgularla uğraşır. Örneğin Ali’nin ve Ayşe’nin evlenmesinin toplum bilimi açısından önemi yoktur. Ama evlenme olgusu toplum bilimini ilgilendirir. Toplum bilimi “Kadının ekonomik özgürlüğe ve erkekle eşit haklara sahip olduğu toplumlarda tek eşlilik yaygındır.” gibi genel sonuçlar ortaya koyar. Bilim tek tek olgularla değil de, olgu türleri ile uğraşmaktadır. Bu nedenledir ki sınıflandırma, bilimsel araştırmaların da ilk adımını oluşturmaktadır. Örneğin, 100 derecede su kaynar, bakır iletkendir gibi önermeler, tek tek olguları değil, kapsamı sınırsız olgu sınıflarına ilişkin özellikleri dile getirmektedir.

7. Bilim eleştiricidir

Bilimsel yöntemde, ileri sürülen iddialar hangi oranda akla yatkın görünürse görünsün, eleştirici yaklaşımdan vazgeçilmemektedir. Bilimdeki her kuram ya da görüş, olgular tarafından desteklendiği sürece “doğru” olarak kabul edilmektedir. Ne kadar akla uygun görünürse görünsün her iddia karşısında eleştirici tutumunu elden bırakmaz. Örneğin maddenin en küçük parçasının atom olduğu kabul edilirken, bilimin eleştirici tavrı nedeniyle atomdan da küçük parçaların bulunduğu ortaya çıkmıştır. Bu anlamda bilim kendi kendini düzeltici bir süreçtir.

8. Bilim sistemlidir

Bilim gelişigüzel bir şekilde değil bilimsel yöntemi ve veri toplama tekniklerini kullanarak sonuca ulaşır. Bilim kendi içinde bütünlüğe sahiptir. Toplumlar tarihsel süreç içerisinde insanların bir arada yaşaması ile oluşmuştur. Toplumu oluşturan kurumların ve grupların işleyişi ve değişimi, belirli yasalar çerçevesinde neden – sonuç ilişkisi içinde olur. Başka bir deyişle toplumsal değişim ve gelişim rastlantısal değildir.

9. Bilim soyutlayıcıdır

Soyutlama ilkesi bilimin en temel özelliklerinden biridir ve soyutlama yapılmadan bilim yapılmış sayılmamaktadır. Hipotezlerin test edilmesi somut ya da olgulara bağlı bir işlemdir. Bununla birlikte bilim adamları söz konusu olgular tarafından desteklenen hipotezlerden elde ettikleri ilişkileri bir teori içinde bütünleştirmeye çalışmaktadırlar.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Sosyolojiye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Sosyoloji Tarihi” Dersleri ve Muhtelif Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Sosyoloji Ders Kitabı; MEB Sosyoloji Ders Kitapları

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...