Antakya Felsefe Okulu

Antakya, Roma İmparatorluğu’nun Roma ve İskenderiye’den sonraki en kalabalık kültür kentiydi. Antakya Felsefe Okulu ya da Antakya Okulu da bu kentte kurulmuş ve M.S. 3. ve 4. yüzyıllarda İskenderiye Okulu’nun benimsediği Platoncu felsefeye karşı Aristotelesçi felsefe anlayışı savunan felsefe okuludur.

Antakya Felsefe Okulu’nu diğer felsefe okullarından ayıran belirgin niteliği, felsefi metinlere uygun geliştirdiği açık yorumlarla yetinmesidir. Şöyle ki bu okul, İskenderiye Okulu’nun mistik yorumlarına karşılık olarak geliştirdiği açık yorumlama anlayışı ve buna bağlı ahlak görüşüyle Edessa, Harran, Nisibe gibi geniş bir kültür çoğrafyasında etkili olmuştur.

Antakya Okulu M.S. 260 dolaylarında, Antakyalı Lukianos tarafından kurulmuştur. Antaklayı Lukianos, Kutsal Kitap yorumlarıyla ve çalışmalarıyla tanınan bir rahip ve teologdur. Antakya ve Suriye Kiliseleri tarafından kullanılan Yeni Ahit metninin onun tarafından yazıldığı bilinmektedir.

Akdeniz çevresinde, Aristotelesçi ve Platoncu eğilimlerle birçok okul kurulmuştur. Bunlardan bazıları İskenderiye, Tarsus, Bergama, Rodos, Roma, Antakya gibi yerleşim yerlerinde kurulmuştur. Bu okulların en bilinenleri ise İskenderiye ve Antakya Okulu’dur. Bu iki okul, özellikle de Antakya Okulu, felsefenin İslam dünyasına geçişinde önemli roller üstlenmiştir.

İslam felsefesi ve düşüncesine kaynaklık eden Kur’an dışındaki ve Müslümanların ilk karşılaştıkları en önemli yabancı kaynak Helenistik Felsefe’dir. Atina’dan sonra Helenistik felsefenin temsil edildiği okullardan birisi de Antakya Felsefe Okulu’dur.

Antakya’da, felsefe okulu ve Antakya Okulu diye iki ayrı okul teşekkül etmiştir. Antakya’ya özgü olan ve dönemi itibariyle bölgesinde olduğu kadar, o çağdaki tüm anlayışları etkileyen Antakya Okulu, felsefi karakterli bir okuldur. Daha da önemlisi bu okul, felsefi yöntem ve bakış açısına sahip bir okul olduğundan dolayı çoğunlukla Antakya Felsefe Okulu olarak anılmaktadır.

Antakya Okulu, monoteist Hıristiyanlığın önemli bir mezhebi olan Aryüsçülük açısından kayda değer bir yere sahiptir. Aryüs, bu okulda Antakyalı Lukianos’un öğrencisi olmuş ve onun düşüncesinden ve Kutsal Kitap yorumlarından etkilenmiştir. Aryüs’ün yakın arkadaşları olan Nicomedialı Eusebius, Kalkedonlu Maris, İznikli Theognis, Anazarbalı Athanasius ve Menophantus gibi piskoposlar onun bu okuldaki dönemdaşlarıdır.

M.S. 260 dolaylarında kurulduğu bilinen bu okulun kuruluş amacının ilk etapta İskenderiye Okulu’nun bütün felsefi ve doktriner ya da sembolik açıklamalarına cevap vermek olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle okulun ders vermekten ziyade bir dinî açıklama merkezi olduğu yönünde fikirler de mevcuttur. Öte yandan okulun felsefi çabalar da ortaya koyduğu göz ardı edilmemektedir. Bilhassa Aristoteles’in Süryaniceye tercüme edilen ilk kitabının, Antakya Felsefe Okulu üyelerinden Probus tarafından bu okulda çevrildiği ifade edilmektedir. Bu da bize okulun salt din temelli olmadığını, felsefi amaçlar da güttüğünü göstermektedir.

Antakya Felsefe Okulu’nun önemli filozoflarının birçoğunun daha sonra Urfa Okulu’na geçtiği ve böylece Antakya Okulu’nun varlığını devam ettiremeyip kapandığı dile getirilmektedir.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım