Felsefe hakkında her şey…

Ahlak felsefesi ve mutlak sefalet: Efektif altruizm

07.07.2021
2.453
Ahlak felsefesi ve mutlak sefalet: Efektif altruizm

Sığ bir göletin yanında yürüdüğünüzü ve göletin içinde boğulmakta olan bir çocuk gördüğünüzü düşünün. Son derece pahalı olan ayakkabılarınızı ve kıyafetlerinizi mahvetmek pahasına da olsa boğulmakta olan çocuğu kurtarmak için bir ahlaki yükümlülüğe sahip misiniz? Sahipmişsiniz gibi görünüyor…

Şimdi dünyada temel yaşam standartlarını sürdüremedikleri için acı çeken ve ölen milyonlarca insanın bulunduğunu da düşünün. Şöyle ki Dünya Bankası verilerine göre 2017’de 700 milyondan fazla insan günde 1,90 ABD dolarından daha az bir gelirle yaşamaya çalıştı; Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 800 milyondan fazla insan temiz içme suyuna ulaşamadı ve 800 milyondan fazla insan da beslenebilecekleri kadar yiyecekten yoksun yaşadı.

Gene Dünya Sağlık Örgütü, 2019 senesinde 5 milyondan fazla çocuğun önlenebilir ve tedavi edilebilir hastalıklar sebebiyle öldüğünü duyurdu.

Çağdaş filozoflardan birisi olan Peter Singer, az önce bahsettiğimiz bu meşhur argümanında, çocuğu kurtarmakla yükümlüyseniz, dünya çapında etkili olan yardım kuruluşlarına bağış yaparak mutlak sefalet nedeniyle ölecek olan çocukları kurtarmakla da eşit derecede yükümlü olduğunuzu savunuyor.

Bu makale Singer’ın bu argümanını açıklıyor ve ona karşı geliştirilen bazı yaygın itirazları ele alıyor.

Yoksulluk

Yoksulluk (Görsel)

PETER SINGER’IN ARGÜMANI

Singer’ın argümanı oldukça basit bir ahlaki ilkeye dayanır: Karşılaştırılabilir ahlaki öneme sahip herhangi bir şeyi feda etmeden çok kötü bir şeyin olmasını önleyebiliyorsak, ahlaki olarak bunu önlemekle yükümlüyüzdür.

Singer bu argümanını ilk kez, 1972 tarihinde yayımlanan “Famine, Affluence, and Morality” adlı kitabında ortaya koymuştur. Bu makalenin 231. ve 235. sayfalarında iki farklı versiyonuyla sunulan argüman, bizim makalemizde birleştirilmiştir.

Singer’ın argümanının dayandığı ilke boğulan çocuğu neden kurtarmamız gerektiğini açıklıyor: Çünkü onun hayatı, sizin son derece pahalı kıyafetinizden çok daha önemli ve değerlidir.

Ancak milyonlarca insan mutlak sefalet sebebiyle acı çekiyor veya ölüyor. Çoğumuz bu elim sonuçları önlemek için dünya çapında etkili olan yardım kuruluşlarına bağış yaparak bir şeyler yapabiliriz. Ayrıca, bunu yapmamız, Singer’ın argümanında bahsettiği, karşılaştırılabilir ahlaki öneme sahip herhangi bir şeyi feda etmemizi de gerektirmez. Sadece insan hayatından daha az önemli olan şeylere, daha az para harcamamız gerekir. Örneğin vanilyalı latte içmeyebilir, Netflix üyeliği almayabilir ve diğer lükslerimizden vazgeçebiliriz.

Dolayısıyla Singer, çoğumuzun bağış yapmamamızın yanlış olduğu sonucuna varıyor. Dünya çapında etkili olan yardım kuruluşlarına bağış yapmamızla pahalı giysilerimiz mahvolmasın diye göletteki çocuğun boğulmasına izin vermemiz, Singer için aynı şeydir.

Mülteci kampı

Mülteci kampı (Görsel)

ARGÜMANA KARŞI GELİŞTİRİLEN İTİRAZLAR

1. TALEPKÂRLIK

Bir yaklaşıma göre Singer’ın argümanı, fazla talepkâr. Bu eleştiriye göre Singer, lükslere harcayacağımız her türlü parayı yardım kuruluşlarına vererek daha sıradan bir yaşam sürmemiz gerektiğini ima ediyor.

Singer, argümanın geçerli olduğu sürece ne kadar radikal olduğunun bir öneminin bulunmadığını, ahlakın bazen zorlayıcı olması gerektiğini ifade ediyor. Bu Singer’ın, argümanına getirilen eleştiriler için “Famine, Affluence, and Morality” isimli kitabının 236. sayfasında verdiği ilk yanıttır.

Talepkârlık hakkındaki bir başka eleştiri, daha az radikal bir yaklaşımla, lükslerimizin tamamından vazgeçmektense yüzde onundan vazgeçerek bu kısmı yardım kuruluşlarına bağışlamayı düşünmemizi öneriyor. Araştırmalar, bu seviyede bir bağışın ortalama bir bağışçıyı olumsuz etkilemeyeceğini ortaya koyuyor. Gerçekten de birçok insan, başkalarına yardım etmekten zevk alır ve bunun kişisel mutluluklarını artırdığını da fark eder.

Bu eleştiriye göre anlamlı bir iyiliğin daha da küçük bir fedakârlıkla hâlâ yapılabileceğini belirtmekte fayda var.

2. YAKINLIK-UZAKLIK

Bu eleştiriyi ortaya atanlar, boğulmakta olan çocuğa, çocuk bizim toplumumuzun bir parçası olduğu için yardım etmek zorunda olduğumuzu; ahlaki yükümlülüklerimizin başkalarıyla olan ilişkilerimizden kaynaklandığını ve bu nedenle uzak ülkelerdeki insanlara yardım etmek zorunda olmadığımızı öne sürerler.

Ama varsayalım ki göletin tam ortasında boğulmakta olan bir çocuk değil de basıldığında başka bir ülkedeki bir çocuğun hayatını kurtaracak bir düğme var. Eğer hâlâ pahalı kıyafetlerinizi mahvetmeye karşın düğmeye basmanız gerektiğini düşünüyorsanız yakınlık ve uzaklık, yükümlülüklerimizi değiştirmiyor demektir.

Bu eleştiriye destek veren bir başka argüman, önce kendi toplumumuzdaki sefalete odaklanmamız gerektiğini savunuyor. Ancak zengin ülkelerdeki insanlara yardım etmenin maliyeti, yoksul ülkelerdeki insanlara yardım etmenin maliyetinden önemli ölçüde daha yüksektir ve bu da kendi toplumunuza dönük yapacağınız bağışınızı diğer toplumlara yapacağınız bağıştan daha az etkili hâle getirir.

3. SORUMLULUK

Singer’ın argümanını eleştiren bir başka argüman, dünyada bağış yapmayan birçok kişi bulunduğu için yardım kuruluşlarına bağış yapma zorunluluğumuzun bulunmadığını iddia ediyor.

Boğulan çocuk vakasında, kıyıda durup hiçbir şey yapmayan insanlar olduğunu varsayalım. Neredeyse hiç kimse, başkalarının hareketsizliğine aldırmadan, kolayca gölete girip çocuğu kurtarabilecekken, o çocuğun ölümünü izleyemezdi.

Sorumluluk argümanının bir başka bakış açısında, mutlak sefaletle ilgili konuların gerçekte hükûmetlerin sorumluluğunda olduğu savunuluyor. Aynı argümanı destekleyen bir görüşe göre de mutlak sefalet, altta yatan yapısal sorunların sonucudur ve bu nedenle bu yapısal sorunları çözmemiz gerekir. Bu yapısal sorunlar da bireysel olarak çözülemez.

Ancak, çocuğun boğulmasının nedeninin, “göletin hemen yanında bir oyun alanı bulunması ve bu oyun alanında oynayan küçük çocukların da gölete düşmesi” olduğunu varsayalım. Elbette, oyun alanını başka bir yere taşımayı savunmalıyız; ama çocuğu kurtarmadan önce bu işlemi yapamayız!

Bu eleştiri bağlamında bakarsak, hem şu anda acı çeken insanlara yardım etmemiz hem de daha büyük ölçekli çözümleri savunmamız gerekli gibi görünüyor.

4. ETKİNLİK

Başka bir eleştiri, gölet örneğindeki çocuğu kişisel olarak kurtarabileceğimizi, fakat bağış yaparsak bağışımızın çalınabileceğini, zimmete geçirilebileceğini veya başka bir şekilde kullanılarak hayat kurtaramayacağını ele alıyor.

Bu endişeyi gidermek için, kanıtlanmış bir sicile sahip güvenilir yardım kuruluşlarını belirleyen ve bu kuruluşların başarılarını takip eden Giving What We Can gibi birkaç kuruluş oluşturulmuştur.

Ve bu şartlarda, gölete girerken, çocuğun hayatını kurtarmak için yalnızca %75 şansınız olduğunu varsayalım. Yine de kalan %25’lik şanssızlık için birçok çocuğu bağış yaparak kurtarmaya çalışmaz mıydınız?

5. KİŞİSEL YAKINLIK

Bir başka itiraz da Singer’ın argümanının kişisel yakınlıklarımızı görmezden gelmemizi gerektirmesidir.

Örneğin, bir arkadaşınızın ABD’deki yüksek maliyetli tıbbi tedavi masraflarını ödemek, fakir bir ülkedeki tıbbi masrafları ödemekten daha az etkileyicidir. Ancak burada arkadaşlık, sadakat ve kişisel bağlılık lehine endişeleri görmezden geliriz.

Muhtemelen, kişisel yakınlıklar ve ahlaki kimlikler, en azından kişisel yakınlıklarımızı destekleyen daha az etkileyici nedenle bağış yapmayı düşünmemizi gerektirir.

Ancak Singer, her ikisini de yapmanız gerektiğini iddia edebilir. Buna göre arkadaşınızın tıbbi masraflarına da diğer ahlaki sorumluluklarınıza da benzer geçerli sebeplerle bağış yapmalısınız.

SONUÇ

Küresel sefalete ses vermek, var olan en pratik etik eylemler arasındadır. Bu makaleyi okuyan birçok kişi, evrensel etkiye sahip yardım kuruluşlarına çevrimiçi olarak herhangi bir miktarda bağış yaparak, tam şu anda insanlık adına bir şeyler yapabilir.

TÜRK KIZILAY’INA HEMEN ŞİMDİ BAĞIŞ YAPABİLİRSİNİZ

Singer’ın bu çalışması, mümkün olan en etkili yollarla, genellikle en iyi yardım kuruluşlarına bağış yapmak koşuluyla fedakârlığı savunan “Efektif Altruizm” adlı bir harekete ilham vermiştir.

Efektif atruistler haklılarsa, çoğumuzun, hepimizin iyiliği için hayatımızı kökten değiştirmemiz gerekecek.


Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer Yıldırım
Kaynak: Ethics and Absolute Poverty: Peter Singer and Effective Altruism 7 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi; Kristin Seemuth Whaley
Kapak Fotoğrafı: Pexels

* Doç. Dr. Brandon Boesch, Morningside Üniversitesi Felsefe Bölümünde öğretim görevlisidir. Doktorasını South Carolina Üniversitesinde tamamlamıştır. Ahlak felsefesi ve bilim felsefesi alanlarında uzmandır. Kişisel web sayfası için tıklayınız.


KAYNAKÇA

Abelson, Raziel. 2005. “Moral Distance: What Do We Owe to Unknown Strangers?” In The Philosophical Forum, 36:31–39.

Ashford, Elizabeth. 2018. “Severe Poverty as an Unjust Emergency.” In The Ethics of Giving: Philosophers’ Perspectives on Philanthropy, edited by Paul Woodruff, 103–48. Oxford University Press.

Boesch, Brandon. 2018. “Integrity, Identity, and Choosing a Charity.” In The Ethics of Giving: Philosophers’ Perspectives on Philanthropy, edited by Paul Woodruff, 149–77. Oxford University Press.

Deaton, Angus. 2018. “The U.S. Can No Longer Hide from Its Deep Poverty Problem,” The New York Times, Jan. 24, 2018.

Friedman, Marilyn. 1991. “The Practice of Partiality.” Ethics 101 (4): 818–35.

MacAskill, William. 2015. Doing Good Better: How Effective Altruism Can Help You Make a Difference. New York: Penguin Random House.

MacAskill, William, Andreas Mogensen, and Toby Ord. 2018. “Giving Isn’t Demanding.” In The Ethics of Giving: Philosophers’ Perspectives on Philanthropy, edited by Paul Woodruff, 178–203. Oxford University Press.

MacMillan, Amanda. “Being Generous Really Does Make You Happier.” Time, Jul. 14, 2017.

Michigan Institute for Social Research. 2017. Panel Study of Income Dynamics.

Reader, Soran. 2003. “Distance, Relationship and Moral Obligation.” The Monist 86 (3): 367–81.

Singer, Peter. 1972. “Famine, Affluence, and Morality.” Philosophy & Public Affairs, 229–43.

———. 2018. “Is Extreme Poverty Being Neglected in the U.S.?” The New York Times, Jan. 28, 2018.  

Srinivasan, Amia. 2015. “Stop the Robot Apocalypse.” London Review of Books 37 (18).

———. 2015. The Most Good You Can Do: How Effective Altruism Is Changing Ideas About Living Ethically. New Haven, CT: Yale University Press.

The World Bank. 2020. “Measuring Poverty.”

Unger, Peter K. 1996. Living High and Letting Die: Our Illusion of Innocence. Oxford University Press.

World Health Organization. 2019a. “Drinking-Water.”

———. 2019b. “World Hunger Is Still Not Going down after Three Years and Obesity Is Still Growing – UN Report.”

———. 2020. “Children: Improving Survival and Well-Being.” 2020.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...