Yapay zekâ öğrencilere faydalı olabilir; fakat eğitim sürecine büyük zarar da verebilir…

Dünyanın dört bir yanındaki eğitimciler, ChatGPT gibi yapay zekâ araçlarını sınıf ortamında dost mu yoksa düşman mı olarak görmeleri gerektiği sorusuyla karşı karşıyalar. Yapılan araştırmalar cevabın her zaman basit olmadığını gösteriyor; çünkü cevap her ikisi de olabilir.

Öğrencilere yapay zekâya güvenmek yerine yaratıcı düşünmeyi öğretmek bu soruyu yanıtlamanın anahtar unsurudur. Güney Carolina Üniversitesi, California Üniversitesi, Berkeley ve Emerson Koleji’nden akademisyenlerin yaptığı ve Journal of Creativity dergisinde yayınlanan, yapay zekânın öğrencilerin yaratıcılığını etkileyip etkilemediğine ilişkin çalışmada bu sonuç ortaya çıkmıştır. ¹

Çalışmada, üniversite öğrencilerinden teknolojiyi kullanmadan bir kâğıt atacının kullanılabileceği tüm alanlar hakkında bir beyin fırtınası yapmaları istendi. Bir ay sonra aynı şeyi ChatGPT kullanarak yapmaları istendi. Yapay zekânın faydalı bir beyin fırtınası aracı olabileceği ve yaratıcı keşifleri tetikleyebilecek fikirleri hızla üretebileceği görüldü. Ancak yapay zekânın öğrencilerin yaratıcı düşünme becerileri ve öz güvenleri üzerinde potansiyel olumsuz etkileri de olabilir. Öğrenciler “başka bir beyne sahip olmanın” yararlı olduğunu belirtirken YZ kullanmanın “kolay çıkış yolu” olduğunu ve kendi başlarına düşünmelerine izin vermediğini de düşündüler.

Sonuçlar, sınıflarda YZ kullanımı konusunda şüpheci bir yaklaşım benimsenmesini ve YZ’nin yeteneklerinden yararlanırken yaratıcılığı besleyen bir denge kurulmasını öngörüyor. ²

Öğrenciler okul ödevlerine yardımcı olması için yapay zekâyı giderek daha fazla kullanmaya başladı. ³ İster kompozisyon yazmak, ister yeni diller öğrenmek ya da tarih ve bilim üzerine çalışmalar yapmak için olsun, yapay zekâ araçları öğrencilerin sırt çantalarındaki vazgeçilmez bir araç hâline geliyor.

Öğrenciler yapay zekânın kendi yaratıcılıkları üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu düşünme eğilimindedir. ⁴ Çalışmada, katılımcıların %100‘ü yapay zekâyı beyin fırtınası için yararlı bulurken sadece %16‘sı yapay zekâ olmadan beyin fırtınası yapmayı tercih etmiştir.

İyi haber şu ki çalışmadaki öğrenciler yapay zekâ kullanırken daha çeşitli ve ayrıntılı fikirler ürettiler. Yapay zekânın beyin fırtınası toplantılarının başlaması için faydalı olduğunu tespit ettiler. Diğer araştırmalar, yapay zekânın beyin fırtınası için yargı içermeyen bir ortak işlevi görebileceğini ve normalde bir grup ortamında saklayabilecekleri fikirlerin serbestçe akışını sağlayabileceğini göstermiştir. ⁵

YZ ile beyin fırtınası yapmanın dezavantajı ise bazı öğrencilerin teknolojiye aşırı güvenme konusunda endişelerini dile getirmeleri, kendi düşüncelerini ve dolayısıyla yaratıcı yeteneklerine olan güvenlerini zayıflatabileceğinden korkmalarıdır. Bazı öğrenciler “akıl tutulması” yaşadıklarını, yani YZ’nin fikirlerini gördükten sonra kendi fikirlerini üretmekte zorlandıklarını belirtmişlerdir.

Bazı öğrenciler de YZ tarafından üretilen fikirlerin özgünlüğünü sorguladı. Araştırma da bu fikrin geçerliğini destekledi. ChatGPT kullanımı öğrencilerin yaratıcı çıktılarını bireysel olarak geliştirirken YZ’nin fikirlerinin genel olarak tekrarlayıcı olma eğiliminde olduğu görüldü. Bunun nedeni büyük olasılıkla üretken YZ’nin orijinal düşünce yaratmak yerine mevcut içeriği yeniden işlemesidir.

Çalışmanın sonuçları, öğrencilerin önce bağımsız olarak yaratıcılık pratiği yapmalarına izin vermenin kendilerine ve yeteneklerine olan inançlarını güçlendireceğini göstermektedir. Bunu başardıklarında, YZ, hesap makinesini tanıtmadan önce öğrencilere bölme işlemini öğretmek gibi, onların öğrenmelerini ilerletmede yararlı olabilir. ⁶

Çalışmada öncelikle YZ’nin yaratıcılığın fikir üretme aşamasındaki uygulamaları incelendi, ancak yaratıcılık sürecinin başında ve sonunda beceri geliştirmenin önemi de özellikle vurgulandı. ⁷ Sorunları tanımlama ve fikirleri eleştirel olarak değerlendirme gibi temel görevler hâlâ büyük ölçüde insan katkısına muhtaç durumda.

Yaratıcı süreç problem tanımlama, fikir üretme ve değerlendirme gibi üç evreden oluşur. Çalışmaya göre YZ, yaratıcı sürecin fikir üretme aşamasında öğrencilere yardımcı olma konusunda umut vadediyor. Bununla birlikte bugün ChatGPT’nin en güncel versiyonu dahi sorunu tanımlama ve fikirleri eyleme geçirilebilir bir hâle getirme kapasitesinden yoksundur.

YZ’nin eğitim alanındaki artan rolü mutlaka birçok avantajı beraberinde getiriyor; ancak bunu yaparken insan unsurunu ön planda tutmak çok önemli.

Eğitimde YZ’nin uygulanmasına yönelik mevcut sorunlar arasında fikir mülkiyeti, intihal ve yanlış ya da yanıltıcı bilgiler yer almaktadır. Üretken YZ popülerlik kazandıkça, okullar bu araçların sorumlu bir şekilde kullanılmasını sağlamak için yönergeler belirlemeye başlamalıdır. Kaliforniya ve Oregon gibi bazı eyaletler, eğitimde YZ için hâlihazırda kılavuzlar geliştirmiştir. Etik hususlar da yaratıcılık ve YZ arasında olumlu bir ilişki için hayati önem taşımaktadır. ⁸

Eğitimde yapay zekâ sadece en son teknolojiyle ilgili değildir. İnsan yaratıcılığı ve teknolojik ilerlemenin el ele ilerlediği bir geleceği şekillendirmekle ilgilidir. Bu nedenle dengeyi korumak oldukça mühim bir alan oluşturmaktadır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Sabrina Habib’in “AI can help − and hurt − student creativity” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. Habib, S., Vogel, T., Anli, X., Thorne, E.; How does generative artificial intelligence impact student creativity? Journal of Creativity, 34 (1), (2024). https://doi.org/10.1016/j.yjoc.2023.100072
2. Markauskaite, L., Marrone, R., Poquet, A., Knight, S., Maldonado, R.M. Howard, S. ve arkadaşları; Rethinking the entwinement between artificial intelligence and human learning: What capabilities do learners need for a world with AI? Computers and Education: Artificial Intelligence, 3 (-), (2022). https://doi.org/10.1016/j.caeai.2022.100056
3. Stanford University Human-Centered Artificial Intelligence, “2023 AI Index Report”, (2023), https://aiindex.stanford.edu/report/
4. Marrone, R., Taddeo, V., Hill, G.; Creativity and Artificial Intelligence—A Student Perspective; J. Intell. 2022, 10 (3), s. 65; https://doi.org/10.3390/jintelligence10030065
5. Wieland, B., de Wit, J., de Rooij, A.; Electronic Brainstorming With a Chatbot Partner: A Good Idea Due to Increased Productivity and Idea Diversity; Front. Artif. Intell. 2022, 5 (-); https://doi.org/10.3389/frai.2022.880673
6. Puozzo, I.C., Audrin, C.; Improving self-efficacy and creative self-efficacy to foster creativity and learning in schools; J. Intell. 2021, 42; https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100966
7. Lubart, T.I.; Models of the Creative Process: Past, Present and Future; Creativity Research Journal. 13, s. 295-308, (2001); https://doi.org/10.1207/S15326934CRJ1334_07
8. Ray, P.P.; ChatGPT: A comprehensive review on background, applications, key challenges, bias, ethics, limitations and future scope; Internet of Things and Cyber-Physical Systems. 3, s. 121-154, (2023); https://doi.org/10.1016/j.iotcps.2023.04.003