Felsefe hakkında her şey…

Toplumsal Hareketlilik ve Toplumsal Hareketlilik Türleri

21.11.2019
Toplumsal Hareketlilik ve Toplumsal Hareketlilik Türleri

Bireylerin tabakalar arasındaki giriş çıkışları ya da aynı tabaka içinde yaşanan statü değişikliğine toplumsal hareketlilik denir. Bireylerin ya da grupların toplumsal yapı içinde fiziksel mekân ya da toplumsal konumları açısından yer değiştirmelerine toplumsal hareketlilik denir.

Bireyler ya da gruplar, toplumsal tabakalar arasında ya da aynı tabaka içinde yer değiştirebilirler. Bu değişimler de iki biçimde gerçekleşir. Toplumsal hareketlilik türleri, yatay hareketlilik ve dikey hareketlilik olmak üzere ikiye ayrılabilir.

Bireylerin gelir düzeylerinde saygınlıklarında ve yaşam biçimlerinde önemli değişikliklere neden olan alt tabakadan üst tabakaya geçiş ya da üst tabakadan alt tabakaya iniş biçimindeki değişmelere dikey hareketlilik denir. Bireylerin gelir düzeylerinde, saygınlıklarında ve yaşam biçimlerinde önemli bir farklılığa yol açmayan değişmelere ise yatay hareketlilik denir.

Yatay hareketliliğin en çok görülen türü; mesleki hareketliliktir. Diğer bir türü de yerleşim yerleri ve bölgeler arası coğrafi hareketliliktir.

Dikey ve yatay hareketlilik bazen birlikte gerçekleşebilir. Örneğin herhangi bir şehirdeki şirkette çalışan biri, aynı şirketin başka bir şehrindeki hatta başka bir ülkedeki şubesinde daha yüksek bir mesleki statüye yükselebilir.

Bir toplumda alt tabakada yer alan bir ailenin üyesi olarak dünyaya gelen bireyin ne ölçüde üst tabakalara geçme imkânı bulduğu çeşitli sosyoekonomik koşullara bağlıdır. Bu koşulların belki de en önemlileri fırsat eşitliğinin sağlanması, rekabet etme önündeki engellerin kaldırılması ve eğitim imkânlarıdır. Tüm gelişmiş çağdaş toplumlar bu bakımlardan her çeşit toplumsal hareketliliği olanaklı kılan bir yapıya sahiptir.

TOPLUMSAL HAREKETLİLİK TÜRLERİ

DİKEY HAREKETLİLİK

Dikey hareketlilikte bireyin toplumsal konumu, buna bağlı olarak da yaşam biçimi değişir.

Dikey hareketlilikte bireyin toplumsal konumu, buna bağlı olarak da yaşam biçimi değişir.

Bir tabakadan diğer bir tabakaya ya da bir sınıftan diğer bir sınıfa geçiş dikey hareketlilik olarak tanımlanır. Dikey hareketlilikte bireyin toplumsal konumu, buna bağlı olarak da yaşam biçimi değişir.

Dikey hareketlilikte eğitim, ekonomi, siyasi güç gibi etkenler rol oynar. Örneğin alt tabakada bulunan bir kişinin aldığı eğitim sonucu üst düzey bir bürokrat olması, bir iş yerinde çalışan işçinin bir süre sonra iş yerinin patronu olması veya siyasal bir partiden milletvekili olması birer dikey hareketliliktir.

Dikey hareketlilik tabakalar arasında yukarıya ve aşağıya doğru hareketliliktir. Yukarıya doğru hareketlilikte kişi statü elde ederken aşağı doğru hareketlilikte statü kaybına uğrar.

Örneğin taşrada bir kasaba eczacısı olarak çalışan birinin işini zaman içinde geliştirmesiyle ilaç sektöründe üretim yapan bir patron konumuna yükselmesi dikey hareketliliktir. Bir lise müdürünün alanında genel müdürlüğe yükselmesi veya mesleki hayatına komiser muavini olarak başlayan birinin emniyet genel müdürü olması dikey hareketliliktir. Burada bireyin statüsünün yükselmesi ile geliri artmış, iş ilişkileri ve yaşam biçimi değişmiştir. Benzer bir şekilde süpermarket sahibinin iflas ederek bir markette işçi olması aşağıya doğru dikey hareketliliktir.

Sanayileşmenin ve demokrasinin geliştiği çağdaş toplumlar her türlü dikey hareketliliğe izin vermekte hatta teşvik etmektedir. Böyle bir gelişmede herkese eğitim imkanı veren eğitim hakkı ilkesinin ve eğitimde fırsat eşitliğinin önemli rolü vardır.

Eğitimde fırsat eşitliği yoluyla bireyler toplumda statülerini yetenek ve çalışmaları ölçüsünde kazanırlar. Örneğin, fırsat eşitliğinin olduğu demokratik toplumlarda yoksul ama yetenekli bir birey elde ettiği başarılarla alt tabakadan üst tabakaya geçebilir. Bunun da toplumsal barışın sağlanmasına olumlu katkıları vardır.

YATAY HAREKETLİLİK

Toplumsal prestij ve gelir düzeyi açısından aynı olan meslekler arasında geçişler bu anlamda yatay hareketliliktir.

Toplumsal prestij ve gelir düzeyi açısından aynı olan meslekler arasında geçişler bu anlamda yatay hareketliliktir.

Dikey hareketlilikten farklı olarak, bir toplumsal tabakada yer alan bireyin işini, çevresini ya da yaşadığı yeri, yaşam biçimi değişmeden benzer olan başka bir iş, çevre ya da yerle değiştirmesine yatay hareketlilik denir.

Örneğin, köyde ya da kırsal kesimdeki bir tarım işçisinin kente göçüyle burada vasıfsız olarak yaptığı işler ve bulunduğu konum yatay hareketliliktir. Bir fabrika işçisinin başka bir fabrikada işçi olması, bir fabrikatörün yeni bir fabrika açması, büyük bir banka yöneticisinin başka bir bankaya yönetici olarak geçmesi, bir valinin merkez valiliğine atanması yatay hareketlilik örnekleridir.

Toplumsal prestij ve gelir düzeyi açısından aynı olan meslekler arasında geçişler bu anlamda yatay hareketliliktir.

Kast sisteminde birey bulunduğu kasttan başka bir kasta geçemez; feodalitede bir serf ait olduğu senyörün denetiminden kurtulamazdı, buna karşılık açık sınıf tabakalaşmasının hâkim olduğu günümüz toplumlarında bireyler işlerini, bulundukları ve çalıştıkları yerleri değiştirebilmektedir. Bu da günümüz toplumlarında bireylerin ya da grupların toplumsal konumlarını sürekli değiştirebilme imkânına sahip olduklarını göstermektedir.

Örneğin, bazı mesleklerin geçerliliğini yitirmesi, ekonomik yeniliklere bağlı olarak yeni iş kollarının ortaya çıkması, artan nüfus ile birlikte belli bir bölgede geçim şartlarının zorlaşması bireyleri ya işlerini ya da çalıştıkları yerleri değiştirmeye zorlamaktadır. Ayrıca eğitim, sağlık, iş olanakları, kentin çekiciliği vb. etkenler de nüfusun coğrafi yapı üzerinde yer değiştirmesine neden olur.

Bütün bu yer değiştirmeler sonucu bireylerin meslekleri, statüleri, gelir düzeyleri ve bir bütün olarak yaşama biçimleri de değişmektedir. Toplumsal yapıdaki bu ve benzeri değişimler sosyolojide toplumsal hareketlilik kavramı ile ifade edilir.

COĞRAFİ HAREKETLİLİK

Ticari, siyasi, turizm gibi amaçlarla bir ülkeden başka bir ülkeye veya ülke içinde bir bölgeden başka bir bölgeye yapılan göçlerdir. Köydeki tarım işçisinin kente göç ederek fabrika işçisi olması bu duruma örnek olarak verilebilir.

MESLEKİ HAREKETLİLİK

Aynı tabaka içinde bireyin mesleğini veya işini değiştirmesidir. Bir avukatın noterlik yapmaya başlaması, bir manavın bakkal mesleğine geçmesi gibi. Toplumsal prestij ve gelir düzeyi açısından aynı olan meslekler arasında geçişler bu anlamda yatay hareketliliktir.

BİR YORUM YAZIN

ZİYARETÇİ YORUMLARI - 0 YORUM

Henüz yorum yapılmamış.

2005'ten beri çevrim içi felsefe yapıyoruz...