Paradigma Kayması Nedir?

Amerikalı fizikçi ve tarihçi Thomas Kuhn en çok 1962’de yayımlanan “Bilimsel Devrimlerin Yapısı” adlı kitabıyla tanınır.

Kitap hem bilim tarihindeki dönüm noktalarının bir açıklaması ve hem de bilimdeki devrimlerin nasıl gerçekleştiğine dair bir teoriyi tanıtma girişimidir.

Kuhn’un görüşüne göre bilim “normal bilim” dönemleri ile “kriz” dönemleri arasında gidip gelir. Normal bilim, teorik bir çerçeve -veya paradigma- içinde çalışan bilim insanlarının, çerçevelerinin teorik desteklerinden şüphe duyulmayacak şekilde sonuçlar toplayan rutin süreçtir. Elbette bazen anormal ya da tanıdık olmayan sonuçlarla karşılaşılır, ama bunlar genellikle bilim insanlarını ilgilendiren taraftaki hatalar olarak kabul edilir. Kuhn’a göre bunun kanıtı normal bilimin yenilikleri amaçlamamasıdır. Ancak anormal sonuçlar zaman içinde kriz noktasına erişecek kadar birikebilir. Krizi takiben eğer yeni bir teori geliştirilirse paradigmada bir kayma olur ve yeni teorik çerçeve eskisinin yerini alır. Sonunda bu çerçeve doğal karşılanır ve normal bilim yeniden başlar, ta ki ileride yeniden anomaliler oluşana kadar. Bu tür kaymaya örnek olarak, Einstein’ın izafiyet teorisinin doğrulanmasından sonra klasik zaman ve uzay kavramının parçalanması verilebilir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı