Dünyanın dört bir yanından edinilen verilere göre kadınların toplu taşıma haklarını kullanmalarının önünde birçok engel var. Bu engeller genel olarak toplu taşıma altyapısı, hizmetleri, ücret politikaları ve seyahat modelleri olarak yaygınlık gösteriyor. Örneğin erkeklerden oldukça farklı ihtiyaçları olabilen kadınların toplu taşıma hizmetini alırken hareket etme özgürlüğü neredeyse hiç dikkate alınmıyor. Ayrıca toplu taşımayı kullanan kadınların kişisel güvenlikleri de bir başka önemli endişe kaynağı: Örneğin kadınların birçoğu taciz edilme korkusu yaşadıkları için toplu taşıma araçlarını kullanmaktan kaçınıyor.

Bu sorunları çözebilmek için birçok farklı birimin ortak hareket etmesi ve yakın iş birliği içinde olması gerekiyor. Fakat her şeyi başlatacak olan asıl önemli birimler, toplu taşıma sistemini programlayan, uygulayan ve sistemin işletilmesinden sorumlu olan çalışanlar ve karar vericilerdir.

Buna otobüs şoförleri, kondüktörler, bilet satış ve denetim personeli, güvenlik görevlileri ve özetle söyleyecek olursak toplu taşıma araçlarının ve bu araçlarla ilgili kamusal alanların işler durumda kalmasını sağlayan, kadınlara buralarda yardımcı olabilecek herhangi bir aktif saha elemanı dâhildir.

Şehirlerimizin, kadınlar tacize uğradığında buna müdahale edecek ve kadınları kendileri de taciz etmeyecek olan çalışanlara ihtiyacı var. Bu saha elemanlarının tamamı, kadınların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde eğitilmelilerdir.

Aynı şekilde, toplu taşıma görevlileri ve ilgili sivil kurumlar erkekler ile kadınlar arasındaki seyahat gereksinimlerindeki farklılıkların farkında olmalı ve ulaşım altyapısıyla hizmetlerini buna göre düzenlemelidir.

CİNSİYET ÖN YARGISI

Bütün bu sorunların üstesinden gelebilmenin yolunda karşılaşılacak en büyük zorluk, bahsi geçen çalışanların ve kurumların taşıdıkları toplumsal cinsiyet ön yargılarının, bu çalışanları ve kurumları yaratan aynı toplum tarafından yaratılmasıdır. Konusunu ettiğimiz şey yabana atılmaması gereken birçok bilinçli ve bilinçsiz cinsiyet ön yargısıdır.

İlgili konu: Ön yargı nedir?

Bu bağlamda sorunu iki cephede ele almak gerekir. Birincisi daha güvenli, kadın dostu ulaşım planlamaları için yeni politikalar formüle etmek amacıyla yetkililerin ve karar vericilerin niteliğini artırmak. İkincisi hem bireysel hem de toplumsal düzeyde yer alan algılara karşı uzun vadeli bir zihniyet değişimi programı hazırlamak.

Bu gibi bir çalışma yakın zamanda Marakeş’te uygulandı. “Marakeş: Herkes İçin Güvenli ve Dost Şehir” ¹ programı kapsamında yukarıda bahsettiğimiz strateji her iki yönüyle de uygulandı.

Program, şehrin karar vericilerinden ulaşım işçilerine ve medya çalışanlarına kadar toplumun neredeyse ilgili her kesiminden insanla birlikte işletildi. Kadınların kendilerini nerede ve hangi şartlarda en savunmasız hissettiklerini, kadınlara yönelik işlenen suçlarda faillerin kim olduğunu ve ne tür müdahalelerin bu gibi durumlarda en etkili sonuçları göstereceğini anlamaları için bütün paydaşlar teşvik edildi. Ayrıca, 1.500 taksi ve otobüs şoförüne cinsel taciz konusunda farkındalık yaratmak amacıyla seminerler ve eğitimler verildi.

EĞİTİM İHTİYACI

Toplu taşıma yetkilileri, belediyelere bağlı ilgili kurumlar ve diğer sivil toplum örgütlerinin görevlileri ve saha çalışanları için düzenli nitelik iyileştirme ve geliştirme planları hazırlanmalıdır. Bunlar bahsi geçen kişi ve kurumlarda mevcut bulunan cinsiyet ön yargılarına ve teknik kapasitenin temel değerlendirmesine dayanmalıdır.

Caddeler, istasyonlar ve araçlar için kadın dostu tasarımlar yaratmak amacıyla yetkililerin eğitime ve kapasite artırımına ihtiyaçları vardır. Saha çalışanlarının toplu taşımada kadınlara cinsel tacizde bulunulduğu zaman bu durumla başa çıkma konusunda, duruma nasıl müdahale edileceği gibi güvenlik tedbirleri hususunda eğitilmesi gerekir.

HİNDİSTAN ÖRNEĞİ

Hindistan’da Delhi, Pune ve Gurugram gibi şehirler de dâhil olmak üzere birçok şehirde, otobüs şoförleri ve toplu taşımanın saha çalışanları için toplumsal cinsiyete duyarlılık eğitimleri verildi.

Hindistan, Hindistanlı kadın, Hint kadın, Hintli kadın, Otobüs, toplu taşıma

Delhi’deki halk otobüsü operasyonlarını yöneten Delhi Transport Corporation (DTC), işçilerini kadın yolcuların karşılaşabilecekleri güvenlik sorunlarına duyarlı hâle getirmek ve olaylara nasıl müdahale edecekleri konusunda pratik rehberlik etmek amacıyla düzenli yıllık eğitimler düzenlemek için Jagori ve Manas Vakfı gibi çeşitli sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte çalışmalar yürüttü. Hatta bu eğitimlerden bazıları, ehliyetini yenilemek isteyen sürücüler için zorunlu hâle getirildi.

DTC personeli ayrıca toplumsal cinsiyet duyarlılığını teşvik etmeye dayalı türlü oyunlar ve soru-cevap yarışmaları gibi eğitim içerikleri bulunduran “Safe Gaadi” adlı bir mobil uygulamayla da konu hakkındaki kişisel gelişimlerini sürdürüyor. Bu oldukça ilgi çekici ve etkileşimli format sürücülerin konuya olan ilgisini canlı tutmaya ve eğitimleri aksatmamalarına katkı sunuyor.

Hindistan’ın çığır açan Dakhal Do (“Müdahale”) adlı kampanyası, insanlara kamusal ve özel alanlarda kadınlara ve kız çocuklarına yönelik şiddet eylemlerini kınama konusunda güvenilir bilgiler sundu. Yayılmaya çalışılan mesaj Bollywood ünlüleri, popüler radyo kanallarındaki yarışmalar ve sosyal medyadaki meydan okuma etkinlikleriyle desteklendi ve sonucunda milyonlarca insana ulaştı.

SONRAKİ ADIM

Günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkelerde birçok belediye yetkilisi, belediye personeli için düzenli olarak nitelik geliştirme çalışmalarına yatırım yapıyor. Cinsiyet konusunu bu programlara entegre etmek, kadın dostu toplu taşımanın oluşturulmasında ve taşıt kullanan kadınların genel trafik deneyimlerinin iyileştirilmesinde uzun vadede oldukça faydalı sonuçlar doğuracaktır. En iyi sonuçları elde etmek için yıllık eğitimleri ve sürekli iyileştirme çalışmalarını içeren; tüm personel için toplumsal cinsiyet duyarlılığına odaklanan; kentsel hareketlilik altyapısının toplumsal cinsiyete dayalı tasarımını ve kamusal alanların toplumsal cinsiyete duyarlı kentsel planlamasını ortaya koyan ciddi programlara ihtiyaç vardır.

Kadınlara yönelik oturmuş ve kalıplaşmış davranışları değiştirmek ve kadın haklarını korumak için düzenli biçimde kitlesel kampanyalar ve sosyal medya kampanyaları düzenleyerek toplumsal zihniyeti değiştirmek için mücadele etmek de aynı derecede önemlidir. Kampanyalar ayrıca kadınları yardım hatları, şikayet mekanizmaları ve tazminat sistemleri hakkında bilgilendirmeye de odaklanabilir.

Şehrin yöneticilerinin ve toplu taşımadan sorumlu kurumların toplu taşıma kullanıcılarıyla doğrudan bağlantıları olmasa da çalışmalar sivil toplum kuruluşları ile yapılacak ortaklıklarla sürdürülebilir. Görevli personel ve saha çalışanları, başta kadınlar olmak üzere en savunmasız insanlardan doğrudan geri bildirim alabilmek için, toplumun farklı kesimlerine hizmet veren taşıtlara ulaşmada yöneticilere yardımcı olabilir.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Mitali Nikore, Sarah Natasha ve Gerald Ollivier’in “How to amplify awareness and build capacity for women-friendly public transport?” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Kaynak Metnin Yazarı: Mitali Nikore, Dünya Bankası’nda Transport Global Practice’de danışmandır. Sarah Natasha, Dünya Bankası’nda Transport-SAR’da danışmandır. Gerald Ollivier, Dünya Bankası’nın Hindistan’daki iki Baş Ulaştırma Uzmanından biridir.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. https://www.unwomen.org/en/news/stories/2017/11/feature-marrakech-safe-cities