Finlandiya eğitim sisteminin sırrı ne? Finlandiyalılar neden eğitim sıralamalarında en üstte yer alıyorlar?

Kapsamlı uluslararası çalışmalara ve dünya çapındaki mevcut eğitim sistemlerinin karşılaştırılmasına bakıldığında, herkes her zaman Finlandiya‘dan bahsediyor. Bu bağlamda değerlendirildiğinde, Finlandiya, dünya çapında eğitim için bir ölçüt olarak görülüyor. Eğitim alanında çalışan uzmanlar, öğretmen birlikleri ve eğitim politikacıları Finlandiya’daki üniversitelerin öğretmen eğitimi veren bölümlerine ve Finlandiya eğitim kurumlarına yoğun ilgi gösteriyor.

Peki Finlandiya’da eğitimi bu kadar nitelikli kılan şey nedir ve Finlandiyalılar neden sürekli olarak eğitim sıralamalarında üst sıralarda yer alıyorlar?

Finlandiyalı çocuklar okullarda diğer birçok ülkedeki çocuklardan daha az zaman geçiriyor. Diğer OECD ülkeleriyle karşılaştırıldığında Finlandiya, bütçesinin çok büyük bir kısmını eğitime ayırmıyor. Harcanan para, öğrenim süresi ve alınan iyi sonuçlar bir arada çözümlendiğinde, Finlandiya’daki sistemin son derece etkili olduğu görülüyor.

Finlandiyalılar genellikle eğitimin önemine inanan insanlardır. Yaklaşık 5,5 milyon nüfuslu bu küçük ülkede eğitim önemli bir yere sahiptir.

Eğitimde tüm toplum için eşit fırsatlar yaratmak Finlandiya eğitim sisteminin temel ilkelerinden biridir. Eğitim her Finlandiya vatandaşının temel hakkı olarak görülmektedir. Eğitim her aşamada ücretsizdir, ancak orta dereceli okullarda öğrenciler ders kitaplarını kendileri satın almak zorundadır.

Finlandiya eğitim sisteminin bel kemiği, “kapsayıcı eğitim” olarak da adlandırılabilecek olan temel eğitimdir. Bu eğitim 7 ila 16 yaş arasındaki tüm çocuklar için zorunludur (1. sınıftan 9. sınıfa kadar). Zorunlu eğitimin 17 yaşına kadar uzatılması konusunda siyasi tartışmalar yaşanmış; ancak mevcut ekonomik koşullarda bunun mümkün olmadığı düşünülmüştür.

Finlandiya’da eğitim diğer birçok OECD ülkesine kıyasla daha eşitlikçidir.

Finlandiya’da eğitimin yönetimi merkezi değildir ve okulları denetlemek için ayrıca müfettişler yoktur. Veliler öğretmenlere ve okullara güvenmektedir, bu nedenle sırf denetim adına dışarıdan herhangi bir idari kontrol yapılmasına gerek görülmez.

Finlandiyalı öğrencilerin çoğu evlerine en yakın okulu seçerler. Bu tercih hem olumlu bir etki sağlar hem de tavsiye edilir; çünkü okullar arasındaki nitelik farklılıkları çok azdır ve öğretim kalitesi de okuldan okula önemli ölçüde değişmez.

İlgili konu: Eğitimde fırsat ve imkân eşitliği

Finlandiya’daki kapsayıcı eğitim veren okullar tek tiptir ve bu okulların ana hedefi tüm yaş grubu için fırsat eşitliği sağlamaktır. Zorunlu eğitimde okulu terk edenlerin oranı çok düşüktür. PISA ve Uluslararası Eğitim Başarılarını Değerlendirme Derneği gibi eğitim başarısı üzerine yapılan büyük ölçekli uluslararası çalışmalar, Finlandiya’daki kapsayıcı eğitim veren okullar arasındaki farkların çok az olduğunu defalarca göstermiştir.

Kapsayıcı eğitim sonrasında eğitime devam etmek tamamen kişisel isteğe bağlıdır; ancak gençlerin çoğunluğu zorunlu eğitimden sonra da eğitim hayatlarına devam etmektedir. Bundan sonra iki ana eğitim seçeneği arasında tercih yapabilmektedirler: lise ve mesleki eğitim. Zorunlu eğitimi tamamlayanların yaklaşık yarısı zorunlu eğitimden sonra lise eğitimini, diğer yarısı da mesleki eğitim yolunu seçmektedir.

Finlandiya’daki okulların çoğunluğu devlet tarafından finanse edilen belediyelerin idaresi altındadır; ancak yine de yönetim konusunda adil bir özerkliğe sahiptirler. Özel okulların sayısı oldukça azdır. Okul teftiş sistemi yoktur ve okul ders kitapları için merkezi kontrol 1992 yılında kaldırılmıştır.

Okullar Finlandiya Ulusal Eğitim Kurulu tarafından sağlanan geniş müfredatı takip etmektedir. Dolayısıyla, öğretmenler mesleklerinde geniş bir özgürlük alanına sahiptir ve kendi alanlarında güvenilir profesyoneller olarak kabul edilirler.

Öğretmenler ve öğretmen eğitimi veren okullar geleneksel olarak Finlandiya toplumunda yüksek bir statüye sahip olmuştur. Öğretmen eğitimi 1970’lerde üniversitelere devredilmiştir ve lisans derecesine sahip anaokulu öğretmenleri hariç tüm nitelikli öğretmenler yüksek lisans derecesine sahiptir. Özel öğretmen yetiştiren okullarla yakın bağlantı içinde yürütülen Finlandiya öğretmen eğitimi, nitelikli öğretmenliği bir meslek olarak sunmaktadır.

Öğretmen eğitimi programlarına öğrenci çekmek zor olmamıştır. Öğrenciler öğretmen eğitimi için iki ayrı giriş sınavına girerler. Sınıf öğretmenliği; tıp ve hukuktan sonra en popüler üniversite programlarından biridir ve tüm başvuru sahiplerinin yalnızca yaklaşık %5’i bu programa kabul edilmektedir.

Finlandiya eğitim tarzıyla ilgili en önemli nokta; politikacıların, araştırmacıların, öğretmenlerin ve ebeveynlerin yaklaşık 40 yıldır aynı eğitim türküsünü söylüyor olmalarıdır:

Herkes için eşit, herkes için adil eğitim.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Arja Virta ve Kristiina Heikkila’nın “They believe in teachers and in education for all: why Finland’s kids often top league tables” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM