Evrimsel psikoloji

Evrimsel psikoloji terimi, geniş anlamıyla, psikolojiyi evrimsel biyolojinin temel ilkeleriyle bütünleştirerek insan davranışına evrimsel bir bakış açısı getirmeye yönelik bütün çabaların toplamını ifade eden bir çalışma alanıdır.

Evrimsel psikolojideki temel düşünce, evrim teorisinin yalnızca insan bedenini değil, aynı zamanda insan zihnini de anlamamıza yardımcı olabileceğidir. Bu geniş anlamıyla evrimsel psikoloji, insan davranış biçimleri ekolojisi, memetik, ikili kalıtım teorisi gibi çeşitli yaklaşımları içeren genel bir araştırma alanıdır.

Evrimsel psikoloji insan zihnini davranışlarımıza rehberlik eden ve evrensel insan doğasını oluşturan bilişsel yapıların bütünleşik bir toplamı olarak gören bir uyumcu yaklaşımdır. Bu bilişsel yapıların, doğal seçilim yoluyla evrimin, yani kalıtsal çeşitliliğin sonucu olan uyarlanmalar olduğu varsayılmaktadır. Uyarlanmalar bugün mevcut olan özelliklerdir çünkü geçmişte atalarımızın tekrarlayan uyarlanabilir sorunları çözmelerine yardımcı olmuşlardır.

Evrimsel psikoloji özellikle, Pleistosen dönemdeki evrimsel geçmişimiz sırasında atalarımızın avcı-toplayıcı olarak yaşam tarzını şekillendiren, eş seçimi ve eşini koruma, duygusal ifadeleri fark etme, dil öğrenme, akrabayı akraba olmayandan ayırt etme, düzenbazları tespit etme veya yenilebilir bitkilerin yerini hatırlama gibi karakteristik olarak insana özgü uyumsal sorunlara yanıt olarak gelişen uyarlanmalarla ilgilenmektedir.

Evrimsel Psikolojinin amacı, atalarımızın evrimsel ortamında yaygın olan tekrarlayan uyum sorunlarına çözüm olarak seçildikleri için mevcut insan davranışına rehberlik eden bu bilişsel yapıları keşfetmek ve açıklamaktır.

Bu nedenle Evrimsel Psikoloji birkaç temel argüman ve fikre dayanmaktadır: (1) Davranışlarımızın altında yatan bilişsel yapıların uyum sağlama özelliği olduğu iddiası. (2) Bunların doğrudan, örneğin beynin ya da açık davranışlarımızın gözlemlenmesi yoluyla incelenemeyeceği, ancak “işlevsel analiz” olarak bilinen bir yöntemle keşfedilmesi gerektiği fikri; bu yöntemde atalarımızın karşılaştığı uyarlanabilir sorunlarla ilgili hipotezlerle başlanır ve ardından bunları çözmek için evrilmiş olması gereken bilişsel uyarlamalar çıkarılmaya çalışılır. (3) Bu bilişsel yapıların modern çevremizde yaygın olan problemleri çözmek için değil, atalarımızın evrimsel ortamında tekrar eden uyumsal problemleri çözmek için uyarlandığı iddiası. (4) Zihnimizin bu tür bilişsel mekanizmaların ya da alana özgü bileşenlerin karmaşık bir kümesi olduğu fikri. (5) Bu bileşenlerin evrensel insan doğasını tanımlaması ve nihayetinde bireysel, kültürel ya da toplumsal farklılıkları gölgede bırakması anlamında kim olduğumuzu tanımladığı iddiası.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım