Devletin eğitime yaptığı harcamalar ekonomik büyümeyi destekliyor mu?

Ekonomik büyüme yeni fikirler, daha kaliteli ürünler ve daha verimli üretim teknolojileriyle sonuçlanan buluşların etkisiyle gerçekleşir. İnsan kaynağı bu sürecin itici gücüdür: Daha iyi eğitim almış bir iş gücü, araştırma ve geliştirmenin sağlayacağı faydayı artırır ve yeniliklerin ekonominin üretken yapısı içinde daha kolay özümsenmesini sağlar. Sonuç olarak, daha fazla eğitim daha fazla ekonomik büyüme demektir.

Ya da bu en azından teoride böyledir. Uygulamada, araştırmacılar ve karar vericiler eğitim harcamalarının toplam etkin getirisini sorgulamışlardır. Basitçe ifade etmek gerekirse, soru şudur: Devletin eğitim harcamaları ekonomik büyümeyi desteklemekte midir?

Dünya Bankası’nın Dünya Kalkınma Göstergeleri (WDI) veritabanında bulunan bilgileri kullanarak, büyük bir örneklemde devletlerin eğitim harcamaları ile GSYİH arasındaki iki değişkenli ilişkiyi değerlendirmek mümkündür. ¹

Yapılan değerlendirmeler, devletin eğitime harcadığı her 1 dolar için GSYH’nin ortalama 20 dolar arttığını göstermektedir.

Bu sonuçlar pratikte cezbedici olsa da bazı soruları da beraberinde getirmektedir. En belirgin endişe, daha büyük GSYH’ye sahip bir ülkenin eğitime de daha fazla harcama yapması gerektiğidir. Bu da ters nedensellik riskini beraberinde getirmektedir; yani model GSYİH büyüklüğünün eğitim harcamaları üzerindeki etkisini dikkate alırken bunun tersini dikkate almamaktadır.

Aşağıdaki grafik bu sınırlamayı kısmen yanıtlamaktadır.

Dünya Bankası Dünya Kalkınma Göstergeleri

Grafikte, GSYİH 2000 ve 2010 yılları arasındaki yıllık büyüme oranı ile ölçülürken, eğitim harcamaları 1990-99 dönemi boyunca toplam GSYİH içindeki pay olarak ölçülmüştür. Bu zaman aralığı ters nedensellik riskini azaltmaktadır.

Noktalar, WDI’dan veri temin edilebilen 151 ülkenin her biri için eğitim harcamalarını ve GSYİH’deki artış bileşimlerini göstermektedir.

Kırmızı çizgi, iki boyutlu dağılım grafiğinin en iyi istatistiksel yaklaşımını sağlamaktadır. Pozitif eğim, 1990-99 döneminde GSYH’ye oranla eğitime daha fazla harcama yapan ülkelerin sonraki on yılda daha hızlı büyüme kaydettiğini göstermektedir. Daha açık bir ifadeyle, eğitim harcamalarındaki 1 puanlık artış (örneğin %4.5’ten %5.5’e) GSYİH büyümesini 0.9 puan artırmaktadır (örneğin %4.5’ten %5.4’e).

Eğitimin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin analizine yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu alandaki akademik araştırmalar belirli ölçüde teknik karmaşıklıkla karakterize edilir ve sonuçlar genellikle kullanılan metodolojiye, dikkate alınan örnekleme veya eğitimin nasıl kriterlendirildiğine bağlı olarak çalışmalar arasında farklılık gösterir.

Geniş literatürde yapılan bir araştırmada, birçoğu eğitimi harcamalardan ziyade çıktılar (kayıt oranları, okuryazarlık oranları, iş hayatındaki eğitim süreleri) açısından ölçen 57 araştırma tespit edilmiştir. ²

Eğitim için bir gösterge olarak eğitim harcamalarına odaklanan çalışmalar genellikle eğitimin büyüme üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu rapor etmiştir.

Yakın zamanda yapılan bir meta-analiz, özellikle devletin eğitim harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisini inceleyen 29 makaleyi ele almıştır. ³ Bu 29 çalışmadan 14’ü devlet harcamalarının büyüme üzerinde pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olduğunu, 12’si negatif bir etkisi olduğunu ve 3’ü istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olmadığını ortaya koymuştur.

Tüm çalışmaların ortalaması alındığında, eğitim harcamalarının büyüme üzerindeki etkisi az da olsa olumludur; GSYH’nin %1‘i kadar bir harcama artışı için büyümede %0,2-0,3 oranında bir artışın meydana geldiği görülmektedir.

Tüm bu çalışmalar eğitim harcamalarının büyüme üzerindeki doğrudan etkisini araştırmaktadır. Ancak, eğitim çıktıları büyümeyi etkiliyorsa ve eğitim harcamaları da eğitim çıktılarını etkiliyorsa harcamaların büyüme üzerinde dolaylı bir etkisi olduğu da söylenebilir.

ABD verilerini kullanan son değerlendirmeler bu dolaylı etkinin büyük olabileceğini göstermektedir: 12 kademeli bir devlet okulunda her yıl öğrenci başına yapılan harcamalardaki %10‘luk bir artışın 0,27 yıl daha fazla eğitim; %7,25 daha yüksek ücret ve yetişkin yoksulluğunun yıllık görülme sıklığında 3,67 puanlık bir azalmaya imkân tespit edilmiştir. ⁴

Son zamanlarda bazı araştırmalarda ele alınan önemli bir husus da test puanları ile ölçülen eğitimin “niteliği” konusudur. ⁵

Böyle bir çalışmada, 3 ila 5,5 arasında değişen bir bilişsel beceri ölçütü oluşturmak için uluslararası öğrenci başarı testleri kullanılmıştır. Bu ölçütte 0,6‘lık bir artışın, 40 yıl boyunca kişi başına düşen GSYH’de 2 puan daha yüksek ortalama yıllık büyüme oranıyla ilişkili olduğu bildirilmiştir.

O hâlde soru, nitelikli eğitimin nasıl üretileceğidir. Bu çalışmanın yazarları test puanlarını etkileyen bazı faktörleri dikkate almakta, ancak eğitim harcamalarını analizlerine dâhil etmemektedir. Bu, gelecekteki araştırmalar için önemli bir çıkış noktası olacaktır.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Fabrizio Carmignani’nin “Does government spending on education promote economic growth?” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. The World Bank, “World Development Indicators”, Erişim: 27.02.2024, https://datacatalog.worldbank.org/search/dataset/0037712
2. Nikos Benos ve Stefania Zotou. Education and Economic Growth: A Meta-Regression Analysis. World Development, 64 (-), s. 669-689 (2014). https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.06.034
3. Monash Business School, “Effects of Government Education and Health Expenditures on Economic Growth: A Meta-analysis”, Erişim: 27.02.2024, https://www.monash.edu/__data/assets/pdf_file/0003/925653/effect_of_government_education_and_health_expenditures_on_economic_growth_a_meta-analysis.pdf
4. C. Kirabo Jackson, Rucker C. Johnson ve Claudia Persico. The Effects of School Spending on Educational and Economic Outcomes: Evidence from School Finance Reforms. National Bureau of Economic Research, 20847 (-), (2015).  DOI 10.3386/w2084
5. Hanushek, E.A., Woessmann, L. Do better schools lead to more growth? Cognitive skills, economic outcomes, and causation. J Econ Growth, 17, 267–321 (2012). https://doi.org/10.1007/s10887-012-9081-x