Advaita Vedānta

Advaita Vedānta, Vedānta‘nın bir versiyonudur. Vedānta adını Hint felsefesinin bir ekolünden alır, ancak gerçekte Upaniṣad felsefesinin veya daha biçimsel olarak Upaniṣadların geleneksel özeti olan Bādarāyaņa’nın Brahma Sūtra‘sının felsefi yorumunu tutarlı bir şekilde sunmaya çalışan bir hermeneutik ekolüdür.

Advaita genellikle “ikilik-olmayan” olarak çevrilir, ancak sözcük anlamıyla “ikincil-olmayan” demektir. İkincillik, başka bir şeyle ilişki içinde olan varoluş biçimidir. İkincillik, ‘gerçeklik’ fikrinin devreye girdiği bilinç düzeyidir. Birincillik var olmakla ilgiliyken, ikincillik varoluş ile ilgilidir.

Śaṅkara’nın klasik Advaita felsefesi çoklukta birliği, tekil ve saf bilinç arasındaki özdeşliği ve deneyimlenen dünyanın Brahman’dan ayrı bir varlığa sahip olmadığını kabul eder. Advaita Vedānta geleneğindeki māyā, mithya (yargıda hata), vivarta (yanılsama/girdap) gibi temel metafizik kavramlar çeşitli yorumlara konu olmuştur. Bazı yorumlarda Advaita Vedānta, yaşanılan dünyanın önemini hiçe sayan nihilist bir felsefe olarak görünür.

Śaṅkara, Hint felsefesinin ayrı bir ekolü olarak Advaita Vedānta‘nın destekleyicisi olarak kabul edilse de bu ekolün kökenleri Śaṅkara’dan öncesine dayanır. Advaita geleneğinin varlığı Śaṅkara tarafından şerhlerinde kabul edilmektedir. Yajñavalkya, Uddalaka ve Brahma Sūtra‘nın yazarı Bādarāyaņa gibi Upanṣadik öğretileri benimseyen isimlerin erken dönem Advaita düşüncelerini temsil ettiği düşünülebilir.

Advaita’nın temel felsefesi idealist monizm‘dir ve bu gelenek tarafından ilk olarak Upanişadlar‘da sunulduğu ve Brahma Sūtra‘da pekiştirildiği kabul edilir.

Advaita felsefesine göre, Brahman -son Vedaların nihai, aşkın ve içkin Tanrısı- yaratıcı enerjisi (māyā) nedeniyle âlem olarak görünür. Âlemin Brahman’dan ayrı bir varlığı yoktur. Deneyimleyen benlik (jīva) ve evrenin aşkın benliği (ātman) gerçekte özdeştir; her ikisi de Brahman’dır, ancak tekil benlik bir kap içindeki boşluğun boşluktan farklı görünmesi gibi farklı görünür. Bu temel öğretiler anonim “brahma satyam jagan mithya; jīvo brahmaiva na aparah” (Brahman tek başına Gerçektir ve bu çokluk dünyası bir yanılgıdır; tekil benlik Brahman’dan farklı değildir) sözünde temsil edilir.

Çoğulluk yargı hataları (mithya) ve cehalet (avidya) nedeniyle deneyimlenir. Brahman bilgisi bu hataları ortadan kaldırır ve ruh göçü döngüsünden ve dünyevi esaretten kurtuluşa vesile olur.

Śaṅkara’nın kendisinin geleneğe (sampradāya) yaptığı atıfla belirttiği gibi, MS birinci binyılın başlarında bir Advaita geleneğinin var olması mümkündür. Ancak tarihsel kesinliğe sahip olabilecek yegane iki isim Gaudapāda ve Govinda Bhagavadpāda’dır, Śaṅkara’nın hocasının hocası ve ikincisi Śaṅkara’nın hocası olarak anılır. İlk tam Advaitik eserin Gaudapāda tarafından yazılan Mandukya Upanṣad‘ın bir şerhi olan Mandukya Kārikā olduğu kabul edilir.

Adi Sankara

Śaṅkara, birçok akademisyenin düşündüğüne göre, sekizinci yüzyılda yaşamıştır. Digvijaya metinlerinden anladığımız kadarıyla hayatı, seyahatleri ve eserleri neredeyse insanüstü bir niteliktedir. Sadece 32 yıl yaşamış olmasına rağmen, Śaṅkara’nın başarıları arasında Hindistan’ın güneyinden kuzeyine seyahat etmek, on Upaniṣad, kriptik Brahma Sūtra, Bhagavad Gītā için şerhler yazmak ve sadece bazılarının yazarı olduğu tespit edilmiş olsa da birçok başka metin kaleme almak ve öğrencileriyle birlikte dört pīta veya (Advaitik) kemal makamı kurmak yer alır.

Śaṅkara’nın dört (önde gelen) öğrencisi olduğu varsayılır: Padmapāda, Sureśvara, Hastamalaka ve Toṭaka. Padmapāda’nın onun en eski öğrencisi olduğu söylenir. Padmapāda’nın Panchapadika‘sı, Śaṅkara’nın Brahma Sūtra‘nın ilk manzumeleri üzerine yazdığı şerhin anlaşılır bir yorumudur. Sureśvara’nın Advaita üzerine bağımsız bir inceleme olan Naiṣkarmya Siddhi‘yi yazdığı varsayılır. Rakip Bhatta Mīmāṃsa okulunun erken dönem taraftarlarından Mandana Miśra (sekizinci yüzyıl) Advaita’nın Hintli dil felsefecisi Bhartṛhari’nin semantik kuramı olan sphota doktrinine odaklanan bir versiyonundan bahseder. Ayrıca Śaṅkara için bilgi tek ve biricik araçken, o kurtuluşa giden yol olarak bilgi ve çalışmanın ortak önemini daha büyük ölçüde kabul eder.

Mandana Miśra’nın Brahmasiddhi‘si de Advaita’nın farklı bir biçimine işaret eden önemli bir eserdir. Śaṅkara’dan sonra Advaita Vedānta‘nın iki büyük alt okulu ortaya çıkmıştır: Bhamati ve Vivarana. Bhamati Okulu adını Vacaspati Miśra’nın (dokuzuncu yüzyıl) Śaṅkara’nın Brahma SūtraBhāṣya‘sı üzerine yazdığı şerhten alırken, Vivarana Okulu adını Prakashatman’ın (onuncu yüzyıl) Padmapāda’nın Pancapadika‘sı üzerine yazdığı şerhten alır ki bu şerhin kendisi de Śaṅkara’nın Brahma Sūtra şerhinin bir şerhidir. Daha sonraki Advaita geleneğinde öne çıkan isimler Prakāsātman (onuncu yüzyıl), Vimuktātman (onuncu yüzyıl), Sarvajñātman (onuncu yüzyıl), Śrī Harṣa’dır (on ikinci yüzyıl), Citsukha (on ikinci yüzyıl), ānandagiri (on üçüncü yüzyıl), Amalānandā (on üçüncü yüzyıl), Vidyāraņya (on dördüncü yüzyıl), Śaṅkarānandā (on dördüncü yüzyıl), Sadānandā (on beşinci yüzyıl), Prakāṣānanda (on altıncı yüzyıl), Nṛsiṁhāśrama (on altıncı yüzyıl), Madhusūdhana Sarasvati (on yedinci yüzyıl), Dharmarāja Advarindra (on yedinci yüzyıl), Appaya Dīkśita (on yedinci yüzyıl), Sadaśiva Brahmendra (on sekizinci yüzyıl), Candraśekhara Bhārati (yirminci yüzyıl) ve Sacchidānandendra Saraswati (yirminci yüzyıl) olarak belirmiştir.

Padmapāda’nın Panchapadika’sına Vacaspati Mshra tarafından yazılmış bir yorum olan Vivarana gelenekte bir dönüm noktasıdır. Śrī Harṣa’nın Khandanakhandakhadya‘sı, Citsukha’nın Tattvapradipika‘sı, Vidyāraņya’nın Pañcadasi‘si, Sadānandā’nın Vedāntasāra‘sı, Madhusadana Sarasvati’nin Advaitasiddhi‘si ve Dharmarāja Advarindra’nın Vedāntaparibhasa‘sı sonraki Advaita geleneğini temsil eden önemli eserlerden bazılarıdır.

On sekizinci yüzyıl boyunca ve yirmi birinci yüzyıla kadar, geleneği öncelikle veya büyük ölçüde Advaita felsefesine dayanan birçok aziz ve filozof vardır. Azizler arasında öne çıkanlar Bhagavan Ramana Maharśi, Swami Vivekananda, Swami Tapovanam, Swami Chinmayānandā ve Swami Bodhānandā’dır. Filozoflar arasında KC Bhattacharya ve TMP Mahadevan geleneğe büyük katkıda bulunmuşlardır.

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım