Tutum Nedir, Tutumların Doğası Nedir?

Tutum; başka bir kişiye ya da herhangi bir şeye, tutum nesnesine karşı yöneltilen düşünce, duygu ve davranışsal eğilimlerin görece durağan bir örgütlenmesidir.

Tutumlar genel olarak bir nesne, olay, kişi ya da duruma yönelik görece kalıcı zihinsel eğilimler olarak tanımlanabilir. Daha spesifik olarak tutumlar sosyal psikolojide 1960’lara kadar ABC modeli denilen üçlü bir yapı olarak tanımlanmaktaydı. Bu modele göre tutum duygusal, bilişsel ve davranış eğilimi olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. Duygusal bileşen tutum nesnesine yönelik hoşlanma-hoşlanmama ya da sevme-sevmeme gibi duygusal tepkileri içerir. Bilişsel bileşen ise tutum nesnesine dair bilgi, inanç veya fikirlerin tümünü içerir. Burada bilgiden kastedilen zorunlu olarak tutum nesnesi hakkında detaylı ya da sistematik bilgi değil her türlü bilgi ya da inançtır. Dolayısıyla sağduyusal, kulaktan dolma bilgiler ya da kalıp yargı haline gelmiş inançlar bu bileşeni oluşturabilir. Üçüncü bileşen ise tutum nesnesine yönelik ne tür bir davranış sergileneceğine yönelik niyet veya eğilimdir.

1960’lardan sonra sosyal psikolojide çeşitli nedenlerden dolayı tutumların ABC modeli terk edilmiş, yerine tutum nesnesine yönelik değerlendirmeyi temel alan yaklaşım benimsenmiştir. Dolayısıyla bugün tutumlar, genel olarak bir nesneye yönelik değerlendirmeler olarak anlaşılmaktadır. Bu noktada tutumun dilinin kesinlikle tarafsız bir dil olmadığı, tam tersine her zaman tutum nesnesinin yanında ya da karşısında yer almayı gerektiren taraflı bir dil olduğu vurgulanmalıdır. Diğer bir deyişle, tutumun dili hoşlanma-hoşlanmama ya da sevme-nefret etme dilidir.

Sosyal biliş açısından sosyal bilgi işlemcisi olarak çizilen insan portresine, tutumlar konusuyla birlikte duyguları da ekleyebiliriz. Türkiye’de yaşayan biri olarak şu listeyi inceleyiniz: Fenerbahçe, döner, Orhan Gencebay, İstanbul, baklava… Eğer dünyadan tamamen yalıtık bir halde yaşamıyorsanız, bu sözcüklerden her biri için kesinlikle söyleyecek bir sözünüz vardır. Fenerbahçe’yi seviyor ve destekliyor ya da tam tersi hiç sevmiyor olabilirsiniz. İstanbul’u yaşamak için çok cazip bir şehir olarak düşünüyor olabilir ve çok seviyor olabilirsiniz ya da İstanbul’da yaşamanın çok külfetli olduğunu düşünüp İstanbul’u sevmiyor olabilirsiniz. Ya da siz baklava seven veya sevmeyen biri olabilirsiniz. Dolayısıyla bu listedekilerin her biri üzerinde fikir ve duygularınız vardır. Bu durumda bu listedekiler ve dünyada yaşamınıza giren ve sizi ilgilendiren her şey sizin için bir tutum nesnesidir.

İlkesel olarak dünyadaki her nesne, olay, kişi ya da durum potansiyel olarak tutum nesnesi olabilir. Tutum nesnesi örneğin liberalizm gibi soyutlama gerektiren bir ideoloji olabildiği gibi çok basit ve somut bir biçimde örneğin baklava da olabilir. Ancak belirtmek gerekir ki sizin için tutum nesnesi olan bir şey başkası için tutum nesnesi olmayabilir ya da daha önce sizin için tutum nesnesi olmayan bir şey sonradan tutum nesnesi haline gelmiş olabilir.

Ayrıca lütfen bakınız:

– Tutumların işlevleri nelerdir?
– Tutum ve davranış ilişkisi
– Tutum değişimi nedir?
– Önyargı nedir?

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları