Evren Nedir, Ne Demektir?
Varolanların tümü. Evren, dünyamızı da içeren sonsuz doğa bütünlüğü. Kozmos, dünyamızın dışındaki sonsuz doğa bütünlüğü.
1. Düzenlilik (düzensizlik karşıtı)
Yunanca kozmos sözcüğü düzen anlamındadır. İlkçağın evrenin doğuşu düşüncelerine göre önce düzensizlik, esneyen boşluk anlamında khaos vardı. Sonra bu düzensizlik düzenlendi. Anaksagoras’a göre onu düzenleyen de bu düzensizliğin dışında bulunan bilinçli ilke nous’tur. Bu düzen düşüncesini evren anlamında kullanan ilk düşünürler Pitagorasçılardır.
2. Varlığın bütünsel birliği
Bu evrensel bütünlük, doğanın en küçük zerresinde bile kendini belirtmektedir. Claude Bernard’ın dile getirdiği gibi, en küçük bir varlığın yaşamı, evrendeki topyekün yaşamın bir parçasıdır. Fizikçi Einstein, özel ve genel bağıntılılık kuramıyla, bu evrensel bütünlük ve bağıntılılığı bilimsel olarak tanıtlamıştır.
Klasik felsefede evren, insan duyularıyla algılanıp algılanamayacağı bakımından anlaşılır evren ve anlıkalır evren olarak ikiye ayrılmıştı. Bu ayrımda, duyuyla algılanamayanın usla algılanabileceği dile getiriliyordu. Pascal “evren beni bir noktaymışım gibi yutuyor, ben de onu usumla bir noktaymış gibi yutuyorum” diyordu (Pascal, Pensées, 6). Daha sonra evren, matematiksel ölçüler bakımından üçe ayrıldı:
İnsansal oranlar evreni
Sonsuz küçükler evreni
Sonsuz büyükler evreni
İnsan, meydana getirdiği aletler ve bu aletlerin verdiği sonuçları değerlendiren matematiksel başarılarıyla kendi ölçülerini aşarak her iki uçtaki sonsuzluklar alanına girmiş bulunmaktadır. Einstein’ın birleştirilmiş alan kuramı, tek ve bütünsel evren yasasını gerçekleştirmeyi amaçlamıştı. Kaldı ki bu amaç, daha 1610’larda, Padua Üniversitesi Matematik Profesörü Galileo Galilei’nin kendi eliyle yaptığı teleskopunu Müşteri yıldızına çevirmesiyle başlamıştı. Galileo, teleskopunu aya çevirdiği zaman onun Giordano Bruno’nun düşünsel tahminine uygun olarak dünyamıza benzeyen bir dünya olduğunu, güneşe çevirdiği zaman da Antik Çağ Yunan matematikçilerinin (Pitagoras, Filolaos, Aristarhus (Aristarkhus)) düşünsel tahminlerine uygun olarak onun yerinde durduğunu ve dünyamızın güneşin çevresinde dönmekte olduğunu görmüştü.
Günümüzdeyse üç milyar yıllık uzaklıkları (10 milyardan fazla yıllık N.) inceleyebilen araştırma araçları gittikçe evrenin sonsuzluğuna sokulmaktadırlar. Ne var ki evren sonsuz olduğu oranda bilgi süreci de sonsuzdur. İnsanoğlu sonsuzca yeni bilgilere doğru açılacaktır. Genellikle evren deyimiyle kozmos deyimi aynı anlamda kullanılmaktaysa da evren’le dünyamızı da içeren sonsuz doğa bütünlüğü dile gelir.