Stresle Doğrudan Başa Çıkmanın Yolları Nelerdir?
Doğrudan başa çıkma durumunda birey stres yaratan duruma ilişkin üç şekilde tepki verebilir. Bunlar, yüzleşme, uzlaşma ve geri çekilmedir (Monis, 2002). Bu süreçte yüzleşmede strese ilişkin bir olayla karşılaşan birey tüm gücüyle stresi meydana getiren olayla mücadele edebilir. Uzlaşma durumunda kendinden bir şeyler feda eder veya karşı taraftan alacaklarının bir kısmına razı olabilir. Karşı tarafı bazı isteklerinden vazgeçmesini konusunda razı edebilir. Geri çekilmede ise birey kendisine zarar gelebileceğini ya da sıkıntı yaşabileceğini düşünerek yenilgiyi kabullenir. Kız arkadaşı tarafından işine fazla vakit ayırdığı, kız arkadaşım yeterli ilgiyi göstermediği için terk edilen bir genç ayrılık ve sonrasına ilişkin stres yaşamaktadır. Genç bu durumda daha çok çabalayarak ilişkisini kurtarmaya çalışabilir.
Kendisiyle yüzleşir ve gerçekten işiyle ve kız arkadaşına ayırdığı zamanla ilgili özeleştiri yapabilir. İşini ya da çalışma şeklini tümüyle değiştirebilir. Bu noktada kız arkadaşının gönlünü almak için zamanını ve tüm imkânlarını seferber edebilir. Bir şekilde kendi hataları ve ilişkisinin sonlanmasına neden olabilecek tüm sorunlarla yüzleşerek bu hataları düzeltme yolunda adım atar. Uzlaşma yolunu seçen genç ise ilişkisini kazanma adına bazı noktalarda kendinden ödün verir. Orta yolu bulmak için tümüyle işinden vazgeçmek yerine belli günlerde kız arkadaşına daha çok vakit ayırabilir. Fakat kız arkadaşının da ilgi ve zaman gibi bazı konularda daha anlayışlı olmasını bekleyebilir. Son olarak birey ilişkisini kurtaramayacağını, çünkü işinden ve yaşama şeklinden vazgeçmesinin mümkün olmadığını anlar ve geri çekilme yolunu seçer.
Yüzleşme aşamasında birey sorunun varlığını kabul eder ve sorunu aşmak için çaba harcar. Bu aşamada tepkilerin ortaya konuş biçimi önemlidir. Öfkenin ya da stresle beraber ortaya çıkan duyguların ifadesi stresin boyutlarını da şekillendirir. Öfke sonucu ortaya konulan saldırgan davranışlar karşılığında gelecek tepki ve çevredeki olumsuzluklar stresin daha da artmasına neden olabilmektedir. Strese tepki olarak ortaya konan öfkenin yansımalar çoğu zaman yıkıcı ve kişi için zarar verici durumlara yol açabilmektedir. Strese tepki olarak duyguların ifadesinde daha yapıcı ve akılcı davranışların ortaya konulması önemlidir. Trafik sıkışıklığında yetişmeniz gereken önemli bir toplantı olduğunu düşünün. Toplantıya yetişemediğiniz takdirde belki de işiniz açısından çok önemli bir fırsatı kaçırmak üzeresiniz. O sırada önünüzde bulunan araç trafiği tıkıyor. Siz ona korna çaldıktan sonra size el kol hareketleriyle karşılık veriyor. Bu olay karşısında çok kızgın olarak arabanızdan inip aracın sürücüsü ile kavga edebilirsiniz. Bu davranış sonucu kızgınlığınız ya da strese sebep olan durum ortadan kalkmış mıdır? Bu tarz bir davranış stres unsurunu ortadan kaldırmadığı gibi bireyin kızgınlık ve yıkıcı duygularını daha da arttırarak yaşamasına neden olabilecektir. Kişi bütün gün boyunca bu durumu düşünecek ve belki yetişebileceği toplantıyı kaçırabilecek, yetişse dahi bu olayın etkisiyle kendisinden bekleneni ortaya koyamayacaktır.
Stresi meydana getiren olayla karşılaşan bireyler uzlaşma yolunu seçtiklerinde isteklerinden daha azına razı olurlar. Geri çekilme durumunda birey tümüyle sorun durumunu halletmek yerine kendisini geri çekmektedir. Bakıldığı zaman geri çekilme bir yenilgi olarak görülebilir. Bireyin sorunla karşılaşmak yerine çekinerek kendini geri çekmesi bazı olaylarda organizma için en olumlu tepki olarak görülebilir. Bu durum ormanda yırtıcı bir hayvanla karşılaşıldığında dövüşmek yerine kaçıp kendini kurtarmak gibidir. Birey için kendisinin aşabileceğinden büyük ve üzerine gittiğinde kendisi için zararlı olabilecek bir sorunla karşılaşıldığında geri çekilmek bu sebeple bazı durumlarda tercih edilebilmektedir. Geri çekilmenin olumsuz yönü ise bireyin stresi meydana getiren olaylarla karşılaştığında geri çekilmeyi alışkanlık haline getirmesidir. Birey bu sebeple aslında aşabileceği bazı durumlardan da geri çekilerek kurtulmaya çalışır. Örneğin, yoğun trafikte araba kullanmayı öğrenmeye çalışan bir sürücü adayı bu konuda başarısız olunca, araba kullanmanın kendisi için uygun olmadığını düşünüp artık araba kullanmak istemeyebilir. Hatta çok rahat araba kullanabileceği boş bir trafik anında bile araba kullanmaktan kaçınabilir.
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
