Sanat felsefesi anlayışı ve estetiğin öğeleri

Herbart’a göre estetikle ahlakın birleşmesi, bir dizge bütünlüğü kazanması, pratik felsefeyi oluşturur.

Estetiğin olgulara uygulanmasından sanat kuramları ortaya çıkar. Ancak, uygulamada estetiği kesinlikle ahlaktan ayırma olanağı yoktur. Çünkü estetik haza, ahlak ise buyruğa, kişiyi yönlendirmeye, onu denetim altına almaya dayanır. Kişi bu durumdan kıvanç duyduğu gibi üzüntüye de kapılabilir. Buna karşın ahlak buyurucudur, estetik ise belli bir nesne karşısında, beğeni bakımından, tutum takınmayı gerektirir. Herbart, pratik felsefenin ruhbilimden de yararlanması gereğini savunarak, estetikle ilgili yargılamaların işlerliğinde ruhbilimin önemini vurgular.

Ruhbilimin daha verimli olabilmesi için matematik yöntemiyle çalışması gereğini ileri sürer. Herbart’a göre metafizik dört bölümden oluşur ve her bölüm ayrı bir sorun alanını içerir. Birinci bölüm yöntem kuramı adını taşır. Bu bölümde yöntemin niteliği, yapısı, görevi araştırılır. İkinci bölüm genel olarak varlık türleri arasındaki bağlantıları, değişmeleri konu edinir, buna da varlıkbilim denir. Üçüncü bölümün konusu özdek, uzay ve zamandır, bu da süreklilik kuramı adını alır. Dördüncü bölüm ise insan “Ben”inin doğasını, düşüncelerinin kaynağını araştıran ideolojidir.

Herbart, tinin bütün düşüncelerin toplandığı bir odak olduğu kanısındadır. Bu da onların tek varlıkla ilgili olduğunu gösterir. Tin yalınç olduğundan ölümsüzdür, bütün yalınç nitelikleri algılayan ve tasarım ilkesi özelliği taşıyan bir monad’dır. Monad kavramını Leibniz’den alan Herbart, onu, kendi anlayışına göre yeni bir yorumla geliştirmiştir.