Örtük (Gizil) Öğrenme Nedir?

Gizil öğrenme, zihinde gerçekleşmesine rağmen ihtiyaç oluncaya kadar performansa dönüşmeyen ancak ihtiyaç durumunda gözlenebilen davranışlar şeklinde ortaya konulan öğrenmelerdir.

Tolman’a göre, bizler sürekli çevremizden bilgiler edinir ve edindiğimiz bilgileri zihnimizde organize ederek bilişsel haritalar oluştururuz. Bir problem durumunda ise bizi amaca götürecek yolları (davranışları) belirlemek için bu bilişsel haritalardan faydalanırız. İşte bilişsel haritamızda yer alana ama gerekli oluncaya kadar açığa çıkmamış (hatta çoğu zaman kendimiz bile böyle bir bilgiye sahip olduğumuzun farkında olmayabiliriz), fakat gerektiğinde hatırlayıp davranışa dönüştürebildiğimiz öğrenmelere gizil öğrenme denir.

Tolman ve Honzik’in 1930 yılında yaptıkları bir deneyde, farelerden oluşan bir gruba, bir labirent içerisinde her bir başarılı koşuyu takiben yiyecek ödülü verilmiştir. On gün boyunca devam eden bu işlemde, koşunun hızı çabucak artmıştır ve hataların sayısı da azalmıştır. Farelerden oluşan ikinci bir grup için ilerleyecekleri labirente herhangi bir yiyecek yerleştirilmemiştir. Labirentte her gün zaman harcadıktan sonra, bu gruptaki fareler labirenti dolaşmışlar ve daha sonra da kafeslerine geri dönmüşlerdir.

Bu grubun koşu hızında ve hata sayısında herhangi bir gelişme görülmemiştir. Bu noktada, ödüllendirilen grupta öğrenmenin gerçekleştiği ve ödüllendirilmeyen grupta ise öğrenmenin gerçekleşmediği sonucuna varılabilir. Ancak bu yönde bir yorum, açıkça yanlış olacaktır. Çünkü yiyecek koyulmayan gruptaki fareler de labirenti öğrenmiştir, sadece bunu bildiklerini göstermek için bir nedenleri yoktur. Dolayısıyla, Tolman ve Honzik, daha önce ödüllendirilmeyen bu ikinci gruptaki fareler için labirentteki ödül kutusuna yiyecek bırakmışlardır. Bu gruptaki farelerin hızlarında ve hata sayılarında hızlı bir değişme gözlenmiştir. (bkz. Şekil 2). Çünkü ödüllendirilmemiş denemeler / tekrarlar esnasında gizil öğrenme (latent learning) gerçekleşmiştir (Viney & King, 1998).

Tolman, farelerin mekansal ilişkileri öğrendiklerini ve hatta labirentin bilişsel haritasını (cognitive map) geliştirdiklerini belirtmiştir (Tolman, 1922; 1948). Pekiştireç motivasyonu etkiler ve bu nedenle performansı da. Ancak öğrenme kendi başına bağımsız bir süreçtir. Pratik amaçlar için pekiştireç kullanırız çünkü motivasyon üzerinde önemli bir rolü vardır.