Önermeler Arası Karşı Olma İlişkisi Nedir?

Terimleri aynı olan iki önermenin ya nitelik ya nicelik ya da hem nitelik hem nicelik bakımından birbirinden farklı olmasına, karşı olma denir.

Karşı olma durumundaki önermeler; karşıt, altık ve çelişik olmak üzere üçe ayrılır. Bu karşıtlıkları daha net olarak kavrayabilmek için aşağıdaki karşı olma karesi’ni inceleyebilirsiniz:

Karşı Olma Karesi

“Karşı olma karesi” adı verilen bu tablodan anlayacağımız şeyler şunlar olmalıdır:

• Tümel olumlu önermeler (A) ile tümel olumsuz önermeler (E), birbirleriyle üst karşıtlık ilişkisine sahiptir. Örneğin, “Bütün kitaplar değerlidir.” önermesinin üst karşıtı, “Hiçbir kitap değerli değildir.” önermesidir.
• Tikel olumlu önermeler (I) ile tikel olumsuz önermeler (O), birbirleriyle alt karşıtlık ilişkisine sahiptir. Örneğin, “Bazı kalemler yeşildir.” önermesinin alt karşıtı, “Bazı kalemler yeşil değildir.” önermesidir.
• Tümel olumlu önermeler (A) ile tikel olumsuz önermeler (O), birbirleriyle çelişik önermelerdir. Örneğin, “Bütün kadınlar güzeldir.” önermesinin çelişiği, “Bazı kadınlar güzel değildir.” önermesidir.
• Tikel olumlu önermeler (I) ile tümel olumsuz önermeler (E), birbirleriyle çelişik önermelerdir. Örneğin, “Kimi insanlar sarışındır.” önermesinin çelişiği, “Hiçbir insan sarışın değildir.” önermesidir.
• Tümel olumlu önermeler (A) ile tikel olumlu önermeler (I), birbirlerine karşı altık önermelerdir. Örneğin, “Bütün okuyanlar hayata renkli bakar.” önermesi ile “Bazı okuyanlar hayata renkli bakar.” önermesi birbirlerine karşı altık önermelerdir.
• Tümel olumsuz önermeler (E) ile tikel olumsuz önermeler (O), birbirlerine karşı altık önermelerdir. Örneğin, “Hiçbir tembel başarılı değildir.” önermesi ile “Kimi tembeller başarılı değildir.” önermesi birbirlerine karşı altık önermelerdir.

Şimdi bu örnekleri ve açıklamaları, önermelere verdiğimiz kısaltma harfleriyle birlikte yeniden ele alalım. Aşağıdaki önermeler, birbirleriyle karşı olma ilişkisi içindedirler:

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf “Klasik Mantık” ve “Modern Mantık” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM)