‘Doomsurfing’ ve ‘Doomscrolling’; haberler ne kadar üzücü, ümit kırıcı ve iç karartıcı olsa da bu kötü haberler arasında gezinmeye devam etmeye veya başkaca kötü haberler bulmak için sayfayı kaydırmaya devam etme eğilimine atıfta bulunan yeni terimlerdir. Bu terimler Türkçeye de “felaket kaydırması” ve “kötü haber bağımlılığı” olarak geçmiştir.

Pek çok insan, kendine hâkim olma veya geri adım atma gücünden çok uzakta, kendini sürekli olarak COVID-19 hakkında kötü haberler okurken buluyor.

Bugün telefonunuzdan biraz da olsa uzaklaşmayı unutmayın.

Bazı insanlar kriz ve belirsizlik dönemlerinde haberlere daha fazla dikkat ediyor ve bu haberlerde sorunlara dönük cevap arıyorlar. Bu son derece doğal görünerek sizi şaşırtmayabilir; ama şunu belirtmemiz gerekiyor: Haberler çoğunlukla kötü haberleri içeriyor. Ama yine de sayfaları çevirmeye devam ediyoruz, makale üstüne makale okuyoruz ve moralimizi bozan bilgilere sırt çeviremiyoruz.

İşte bu durumu örnekleyen ve Twitter’da gezinmekten ya da bunun sizi üzeceğini, endişelendireceğini veya sinirlendireceğini bildiğiniz hâlde haberleri okumaya devam etmekten kendinizi alamamanızı açıklayan yeni bir terim var:

“Son zamanlarda koronavirüs içeriğiyle dolu haberlerin arasında gezinirken derin ve hastalıklı tavşan deliklerine düşüyorum; kendimi fiziksel olarak rahatsız hissedecek düzeyde üzüyorum; gece iyi bir uyku çekme ümidimi silip atıyorum. Belki bu sorunlar sende de vardır.”

— Kevin Roose, The New York Times, 20 Mart 2020

“COVID-19 hakkında haberler bulmak için çok mu zaman harcıyorsunuz? (Doomsurfing [kötü haber bağımlılığı], yakın zamanda gündeme gelen bir terimdir ve esasen COVID-19 salgını sırasında internette dur durak bilmeden koronavirüs ile ilgili içerik aramak anlamına gelmektedir.) Siz de bir kötü haber bağımlısıysanız kendinizi biraz geri çekerek kendinize gerçekte neyi bilmeye ihtiyaç duyduğunuzu sormanın zamanı gelmiş olabilir.”

— Kathy Katella, Yale Medicine, 13 Nisan 2020

DOOMSURFING TERİMİNİN KÖKENLERİ

Doom, karanlığı ve kötülüğü çağrıştırır. Bu nedenle Yargıç Doom (Who Framed Roger Rabbit), Doktor Doom (The Fantastic Four) gibi (genellikle antagonist) karakterin isimlerinde ve “Indiana Jones and the Temple of Doom” gibi yapımların başlıklarında kullanılır.

Ancak bu sözcük orijinalinde (özellikle Anglo-Sakson İngiltere’de) hukuka veya yasaya ve ardından da hüküm vermeye atıfta bulunur (Evet, Yargıç Doom’un adı tam anlamıyla “Yargılamayı Yargılamak” demektir). Sonunda ise doom sözcüğü, insanın kaderine atıfta bulunan bir anlam kazanır:

“Ama yine de kapı yavaşça açılmaya devam etti ve boşlukta yalnızca Kont’un bedeni öylece duruyordu. Aniden sonumun o an, o şekilde gelebileceğini fark ettim.”

— Bram Stoker, Dracula, 1897

Doomsday sözcüğü, “dehşetengiz yıkım ve tükeniş zamanı” anlamına gelmeden önce nihai karar, kesin hüküm ya da Yargıtay kararı gibi anlamlara gönderme yapardı.

Romeo: “Kıyamet günü yargısından hafif mi Prens’in yargısı? (What less than doomsday is the Prince’s doom?)”

Friar: “Daha hoşgörülü bir karar döküldü Prens’in dudaklarından:

Ölüm cezası değil, sürgün cezası…”

— William Shakespeare, Romeo and Juliet

“Domesday Book” kulağa içinde korkunç büyüler barındıran bir kitap ismi gibi gelse de bu kitap gerçekte 11. yüzyılın sonlarında Fatih William’ın emriyle hazırlanan ve İngiliz topraklarının yapısını ve zenginliğini içeren bir sicil kaydı görevini görüyordu.

Surf terimi ise internet kullanımının ilk zamanlarında internette gezinmek anlamında kullanılan bir ifadeydi; uzun süre boyunca web sayfaları veya farklı kanallar arasında sürekli olarak dolaşma alışkanlığını anlatırdı.

DOOMSCROLLING: TELEFONDA DOOMSURFING (KÖTÜ HABER BAĞIMLILIĞI)

Belki de çoğumuzun kötü haberleri telefonlarımızdan veya sosyal medya hesaplarımızdan okuma ihtimalimizin daha yüksek olması nedeniyle, doomsurfing ile rekabet edebilecek başka bir terim ortaya çıktı: Doomscrolling.

“Doomscrolling”, Los Angeles Times’ın koronavirüsün günlük lügatimize nasıl yeni kelimeler eklediğine dair yayımladığı yakın tarihli bir makalede yer aldığından beri sıkça kullanılan bir sözcük oldu. The Times’tan Mark Barabak, doomscrolling’i “ekran karşısında geçirilen sürenin çoğunun kötü haberlerin özümlenmesine ayrılması” olarak tanımladı.

“Bununla birlikte, Times bu kavramın yaratıcısı olarak nitelendirilemez. Zira Quartz muhabiri Karen Ho, Twitter’da düzenli olarak -genellikle 23.00 ila 01.00 saatleri arasında- kötü haberleri okumayı bırakıp artık yatağa gitmek gerektiğine dönük hatırlatıcılar yayınlıyor. Ancak Ho’nun da belirttiği gibi, Ekim 2018’de Twitter’daki bir gönderide bu terimin kullanıldığı görülüyor. Dolayısıyla terimin çevrim içi kökenleri, Ho’dan çok daha öncesine bile dayanıyor olabilir.”

— Paige Leskin, Business Insider, 14 Apr. 2020

Bütün haberleri aynı anda okumak ve bütün bilgilere aynı anda ulaşmak zorunda olduğunuzu düşünmeyin. Kaderinizi belirleyebilmek için düzenli olarak kötü haberleri takip etmek amacıyla internette sörf yapmak veya yapmamak arasındaki seçimi kendiniz yapın.

Unutmayın: Yarın, başka bir gündür.

Bu makale, Sosyolog Ömer YILDIRIM tarafından www.felsefe.gen.tr için çevrilmiştir.

Kaynak metin: On ‘Doomsurfing’ and ‘Doomscrolling’

Çeviri: Sosyolog Ömer YILDIRIM