Jules Henri Poincaré
Jules Henri Poincaré etkili bir Fransız bilim felsefecisi ve matematik filozofudur. Bunların yanı sıra seçkin bir bilim insanı ve matematikçidir.
Poincaré matematiğin temelleri konusunda gelenekselciliğe, biçimciliğe, mantıkçılığa karşı çıkmıştır. Poincaré, matematik için uygun bir yapısal temelde sezginin önemli bir rolü olduğunu vurgulamıştır. Mantığın analitik doğrulardan oluşan bir sistem olduğuna, aritmetiğin ise Kant’ın kullandığı anlamda sentetik ve a priori olduğuna inanıyordu. Ona göre matematikçiler bir ispatı denetlemek için mantık yöntemlerini kullanabilirler; ancak bir ispat yaratmak için sezgilerini kullanmak zorundalardır.
Öklidyen geometri dışındaki geometrilerin de Öklidyen geometri kadar geçerli olduğunu, çünkü tüm geometrilerin konvansiyonlar ya da “gizlenmiş” tanımlardan ibaret olduğunu savunan Jules Henri Poincaré tüm geometriler fiziksel uzayla ilgili olsa da bir geometrinin diğerlerine tercih edilmesi bir tasarruf ve basitlik meselesi, yanlış olanlar arasında doğru olanı bulma meselesi olduğu görüşündedir.
Henri Poincaré‘ye göre bilimin amacı, herhangi bir açıklama yapmaktan ziyade tahminde bulunmaktır. Her bilimsel teorinin kendi dili ya da söz dizimi olmasına ve bu dilin teamüller tarafından belirlenmesine karşın, bilimsel öngörülerin gerçeklerle uyuşup uyuşmadığı bir teamül meselesi değildir. Örneğin, kütle çekimini Newton’un kütle çekimi teorisini izleyerek tanımlayıp tanımlamamak bir teamül meselesidir, ancak kütle çekiminin gök cisimlerine etki eden bir kuvvet olup olmadığı veya bunu yapan tek kuvvet olup olmadığı bir teamül meselesi değildir. Dolayısıyla, Henri Poincaré bilimsel yasaların birer uylaşım olduğuna, ancak keyfi uylaşımlar olmadığına inanmıştır.
Poincaré‘nin bilimsel tümevarım konusunda özellikle ilginç bir görüşü vardır. Ona göre yasalar, deneyimin doğrudan genellemeleri değildir; grafikteki noktaların sadece bir özeti değildir. Daha ziyade, bilim insanı yasayı az ya da çok düzgün olan ve bu nedenle bu noktalardan bazılarını kaçıracak olan bir eğri olarak tanımlar. Dolayısıyla bilimsel bir teori, deneyim verileriyle doğrudan yanlışlanabilir değildir; bunun yerine, yanlışlama süreci dolaylıdır.
Jules Henri Poincaré kimdir?
Jules Henri Poincaré 29 Nisan 1854 Nans’de doğdu, 17 Temmuz 1912 Paris’te öldü. Fransız bir matematikçi ve fizikçiydi.
1912 yılında ölümüne dek Sorbonne Üniversitesinde profesörlük görevinde bulunan Poincaré, her yıl çok değişik konularda çok dikkat çeken dersler vermiştir; bunlar arasında, potansiyel kuramı, ışık, elektrik, ısının iletilmesi, elektromagnetizma, hidrodinamik, gök mekaniği, termodinamik gibi matematiksel fizik konuları ile olasılık teorisi gibi matematik konuları bulunmaktadır.
Poincaré vermiş olduğu derslerin yanı sıra, yazmış olduğu çok sayıdaki yapıtla da etkili olmuştur. Türkçeye de çevrilen “Bilimin Değeri” ve “Bilim ve Varsayım” gibi bilim felsefesiyle ilgili kitapları bunlardan sadece birkaçıdır. Ayrıca otomorfik ve Fuchs fonksiyonları, diferansiyel denklemler, topoloji ve matematiğin temelleri hakkında makaleler yayımlamış, diferansiyel denklemlerin çözümü için genel bir yöntem bulmuştur. Matematiğin temelleriyle ilgili olarak, matematiksel düşünmenin gerçek aracının matematiksel indüksiyon olduğunu düşünmüş ve bu yöntemin sezgisel olarak daha basit bir yönteme indirgenebileceğine ihtimal vermemiştir.
Newton, matematik astronomiye çok sayıda problem getirmişti. Euler, Lagrange ve Laplace bu alanda çok ileri adımlar attılar. Bu matematikçiler ulaşılmaz devler gibi görülüyorlardı. Cauchy, karmaşık fonksiyonlar kuramını geliştirince, Jules Henri Poincaré‘ye bir depo silah kalmıştı. İşte bu kuvvetli silahlarla gök mekaniği Poincaré gibi dev bir matematikçiyi bulmuştu. Böylece, matematik astronomi son şeklini Poincaré ile buldu. Bu alandaki en büyük başarısını 1889 yılında üç cisim problemiyle elde etti. İsveç Kralı II. Oscar, n cisim problemini yarışmaya sundu. Poincaré bu n cisim problemini çözemedi. Fakat, Weierstrass, Hermite ve Mittag-Leffler’in de bulunduğu jüri, dinamikteki diferansiyel denklemlerin genel tartışması ve üç cisim problemi üzerindeki denemesi nedeniyle bu ödül Poincaré’ye verildi. 2500 kronluk ödülü Poincaré aldı ve Fransa da İsveç Kralından aşağı kalmamak için ona Fransızların büyük bir rütbesini verdi.
Henri Poincaré gök mekaniği ile de ilgilenmiş, özellikle Üç Cisim Problemi üzerinde durmuştur. Bu alanla ilgili olan ıraksak serileri incelemiş, Asimptot Açılımları Kuramını geliştirmiş, yörüngelerin düzenliliği ve gök cisimlerinin biçimleri gibi konularla ilgilenmiştir. Aynı konular Laplace’ın da ilgi alanı içine girmektedir; ancak Poincaré her yönüyle özgündür. Görelilik, kozmogoni, olasılık ve topolojiyle ilgili modern kuramların hepsi Poincaré’nin araştırmalarından oldukça etkilenmiştir.
Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım