İtici Uyarıcılarla Koşullama Nedir, Ne Demektir?
İtici uyarıcılarla koşullama, sistematik olarak cezayla eşleştirerek istenmeyen davranışı ortadan kaldırmayı hedefleyen bir davranışçı terapidir.
Klasik koşullama ilkelerinin uygulandığı ikinci bir terapi tekniği de itici uyarıcılarla koşullamadır. Temelde cezaya dayanan bu teknik daha çok alkolizm, şişmanlık ve aşırı sigara içme gibi durumlarda uygulanmaktadır.
Terapinin hedefi, önceleri haz veren davranışın itici bir uyarıcıyla yani cezayla eşleştirilmesiyle birlikte artık haz verici olmaktan çıkıp nahoş duygulara yol açmaktır. Böylece istenmeyen davranış ortadan kaldırılmış olacaktır.
Örneğin alkolizmin tedavisinde antabuse adı verilen bir ilaç kullanılmaktadır. Bu ilaç alındığında alkol tüketilirse baş ağrısı, mide bulantısı ve kusmaya neden olmaktadır. Alkolizm tedavisi görenler bu ilacı doktorun verdiği dozlarda alıp alkol tüketirlerse, alkol kullanımı kötü yaşantılarla eşleştirilmiş olacak ve kişi alkol alımını azaltacak ve kesecektir. Ancak, elbette kişi tedavi sırasında verilen dozda ilacı almazsa ya da ilacı tamamen bırakırsa alkolü bırakma hedefine ulaşılamayacaktır. Bu yüzden bazen danışanla terapist arasında bu tedavinin uygulanması ve uygulandığı takdirde danışanın ödüllendirilmesi için yazılı bir anlaşma yapılır (Morris, 2002; Uba ve Huang, 1999).
Bu teknik yukarıda söz konusu edilen durumlarda başarılı sonuçlar yerse bile uzun süreli etkileri konusunda şüphe yaratmakta ve bu yüzden günümüzde kullanımı azalmaktadır. Öğrenme ünitesinden hatırlayacağınız gibi ceza, davranışı uzun süreli olarak ortadan kaldırmada uygun bir yöntem değildir. Zira ceza ortadan kalktığında istenmeyen davranış büyük olasılıkla tekrar görülebilir. Ayrıca, itici uyarıcılarla koşullama kişiye acı veren bir uygulama olduğu için de tartışmalı bir tekniktir (Morris, 2002; Uba ve Huang, 1999).
Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Psikolojiye Giriş” ve 2. Sınıf “Deneysel Psikoloji”, 4. Sınıf “Sosyal Psikoloji” Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları
