Güzelliğin Çeşitli Kavramlarla İlişkisi

a) Güzellik – Doğruluk (Hakikat) İlişkisi

Platon’a göre güzellik ve doğruluk aynıdır, çünkü her ikisi de varlığın özünü ifade eder. Kant’a göre, ikisi ayrı şeylerdir. Bir yargının, bilginin bir özelliği olan doğruluk akılla bilinebilir. Doğruluk kavram ve soyutlanma ile ilgilidir. Güzellik ise, aklımızdan çok duygularımıza ve hayal gücümüze dayanır. Güzel olan şey somuttur. Doğruluk bir mantık yargısı, güzellik ise bir değer (beğeni) yargısıdır.

b) Güzellik – İyi İlişkisi

İyi kavramı ahlaki bir değer taşır. İyi düşüncesi amaca bağlıdır. Güzellikte amaca yer yoktur. Bir eserin iyilik ve yararından önce güzelliğini fark ederiz. Yani ikisi farklı şeylerdir. Bir insan tabloya güzeldir der fakat iyidir diyemez. Kant’a göre ikisi ayrı şeylerdir. Güzellik, duygusal olanla ilgili durum iken, iyilik akılla kavranan bir kavramdır. Güzelde, hiçbir yasaya bağlılık yoktur. Oysa iyilikte ahlaki bakımdan yasaya bağlılık vardır. Platon’a göre, iyi ideaların ideasıdır. Bundan dolayı zorunlu olarak güzellik, iyilik ideasından pay alır. Dolayısıyla iyilik ve güzellik özdeş ve aynı şeylerdir.

c) Güzellik – Hoş İlişkisi

Kant’a göre güzellik ve hoş kavramları farklı şeylerdir. Güzel olan şey hoşa gidebilir. Fakat güzel, hoş olandan ibaret değildir. Ayrıca her hoşa giden şeye, güzeldir diyemeyiz. Örneğin; açlık, susuzluk, dinlenme gibi bedensel ihtiyaçların giderilmesi hoştur, ama bunlara güzeldir diyemeyiz. Kant’a göre hoş olanın nesnel bir ölçütü yoktur, yani kişiden kişiye değişebilir. Fakat güzel olan, kişisel değerlendirmelerden bağımsızdır, nesnel olarak yani güzel olduğu için güzeldir.

d) Güzellik – Faydalı İlişkisi

Antik yunan filozofları güzel ve faydayı aynı saymışlar. Onlara göre faydalı olan güzel, güzel olan iyi ve aynı zamanda faydalıdır. Oysa Kant, güzel ve iyiyi birbirinden ayırınca güzel ile faydalı arasındaki bağlar da kopmuştur. Yani güzellik ile fayda farklı şeylerdir. Güzel daima güzeldir, ama faydalı olan geçicidir, kişiden kişiye değişir. Mesela bir tabloya güzeldir deriz, fakat buna faydalıdır diyemeyiz. Aynı şekilde tıpta kullanılan bazı tedavi yöntemleri ve ilaçlar faydalıdır, ama bunlara güzeldir diyemeyiz.

e) Güzellik – Yüce İlişkisi

Aristoteles ve Kant ikisinin farklı şeyler olduğunu savunur. Aristoteles’e göre hayal gücümüzün sınırlarını zorlayan çok büyük dağlar, denizler yücedir. Güzel olanda düzen, oran, uyum gibi özellikler bulunurken, yüce olanda belirli ölçüleri aşan sınırsızlık ve sonsuzluk dile getirilir. Kant’a göre, güzelliğin sınırlı bir büyüklüğü vardır, oysa yücenin sınırsız büyüklüğü vardır (evren gibi). Güzel karşısında heyecanlanırız. Yüce karşısında hayranlık ve saygı duyarız.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım