Aristofanes (Aristophanes)’in Günümüze Ulaşan Oyunları
Kimi bölümleri günümüze kalmış olan Babylonioi (Babilliler), İÖ 426’da Büyük Dionysos Şenliği’nde yazılmıştır. Şenliğe “müttefikler” adı verilen, ama gerçekte Atina’nın güdümünde olan kent devletlerinin delegeleri katılıyordu. Aristophanes bu oyunda zamanın demagogu Kleon’a saldırmakla kalmamış, “müttefikler”i de Atinalıların kölesi olarak göstermiştir. O sırada hakkında açılan kovuşturmanın bu olaya dayanıp dayanmadığı tam olarak bilinmemektedir.
Akharneis (İÖ 425; Akharnailılar), Aristophanes’in eksiksiz biçimde günümüze kalmış on bir komedyasının ilkidir. Savaş çılgınlığını hedef alan oyunun çiftçi kahramanı Dikaipolis, Spartalılarla kendi adına bir barış antlaşması yapmayı başarır. Dikaipolis’in özel pazar yerinde geçen iki sahnede kaba bir güldürü anlayışı ağırlıktadır. İlkinde, yoksul bir Megaralı iki kızını açlıktan ölmemeleri için domuz kılığına sokarak satar. Ötekindeyse, gerçek bir Atina ürünü arayan varlıklı bir Boiotialı, bir muhbir satın alır.
Ertesi yıl yazdığı Hippeis (İÖ 424; Atlılar) adlı komedyada, Aristophanes’in önceki kovuşturmadan pek etkilenmemiş olduğu görülür. Kleon bu oyunda da acımasızca yerilir.
Nephelai’da (İÖ 423; Bulutlar. 1957) Aristophanes ilk komedyasının konusuna döner. Oyun Sofistlerin “modern” eğitim ve ahlak anlayışına karşı bir saldırıdır; Sokrates ve öğrencileri alaya alınır. Aristophanes’in Sofistleri temsil etmek üzere onları acımasızca eleştirmiş olan Sokrates’i seçmiş olması ise, uzun süren bir tartışma konusudur.
Sphekes (İÖ 422; Eşek Arıları: Yargıçlar, 1966, 1988) komedyasında Atinalıların mahkeme davalarına düşkünlüğü, yaşlı jüri üyesi Philokleon’un (Sevgi-Kleon) kişiliğinde eleştirilir. Philokleon’un oğlu Bdelykleon (Nefret-Kleon), evde kurduğu bir mahkemede babasının peynir çalmakla suçlanan bir köpeği yargılamasını sağlar. Philokleon sonunda mahkemedeki görevini sürdürme sevdasından vazgeçer.
Eirene (İÖ 421 başları; Barış. 1947/ Barış Oyunları. 1975), savaş politikası uygulayan Atinalı Kleon ve Spartalı Brasidas’ın savaşta ölmelerinden yedi ay sonra Atina-Sparta Savaşı’nı altı yıl için askıya alan Nikias Barışı’nın (İÖ Mart 421?) gerçekleşmesinden birkaç hafta önce sahnelenmiştir. Komedyanın ana temasını Zeus tarafından bir mağaraya kapattırılan Barış’n kurtarılması oluşturur.
Ornithes (İÖ 414; Kuşlar. 1966, 1988) fantastik bir komedyadır. Atinalı iki yurttaş kuşun insanları yöneteceği bir kent düşler. Bazı araştırmacılar, Kuşları Atmalıların yayılmacı politikasına karşı bir yergi olarak değerlendirmişlerdir.
Lysistrate (İO 411; Kadınlar Savaşı, 1966/Lysistrata Kadınların Savaşı, 1988) Atinalıların İÖ 413’te Sicilya’da yenilmelerinden sonra ve Atina’daki 400 ayaklanmasından önce, Sparta ile barışa hazır bir oligarşik rejim kurulduğunda yazılmıştır. Atinalı kadınlar Lysistrata’nın öncülüğünde Akropolis ile Atina hâzinesini ele geçirirler ve Yunanistan’daki tüm kadınlarla birlikte, erkekler barış yapıncaya değin cinsel greve giderler.
Aynı yıl sahnelenen Thesmophoriazousai (Thesmophoria Bayramını Kutlayan Kadınlar), belki de Aristophanes’in en komik oyunudur. Bu komedyada Atinalı kadınlar, oyunlarında kendilerine saldıran Euripides’i öldürmeyi tasarlarlar. Bunu öğrenen Euripides kayınbiraderi Mnesilokhos’dan kendisine yardımcı olmasını ister. Kadın kılığına giren Mnesilokhos, hilesi ortaya çıkınca kadınların eline düşer: kaçmaya çalıştığı üç sahne. Euripides’in üç tragedyasının parodisidir. Sonunda Euripides ortaya çıkar ve bir daha kadınları yermeyeceğine söz verir.
Batrakhoi (İÖ 405: Kurbağalar, 1946) edebi bir komedyadır. Tragedyaların niteliksizliğinden yakınan Dionysos. Herakles’in kılığına girer ve ölmüş olan en sevdiği yazar Euripides’i geri getirmek üzere Hades’e yollanır. Euripides ile Aiskhylos arasında düzenlenen bir yarışma sonunda Dionysos, Aiskhylos’u yanına alarak yeryüzüne döner. Ekklesiazousai’da (İÖ 391; Kadınlar Halk Meclisinde) kadınlar tekrar iktidarı ele geçirirler. Platon’un birkaç yıl sonra Politeia (Devlet) adlı yapıtında yazdıklarına benzer biçimde ekonomik ve cinsel eşitlik uygularlar.
Aristophanes’in sağlığında oynanan son oyunu Plutos’da (IÖ 388; Servet), iyilerle kötüleri ayıramasın diye Zeus tarafından kör edilen Zenginlik Tanrısı Plutos, yoksul ve dürüst Khremylos tarafından iyileştirilir. Plutos görmeye başladıktan sonra dürüst kişileri zengin ederek ödüllendirir. Aristophanes’in Aiolosikon ve Kokolos adlı, günümüze ulaşmayan iki oyununun İÖ y. 387’de oğlu tarafından sahnelendiği bilinmektedir.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
