Farabi’nin Varlık Felsefesi, Ontoloji Anlayışı
Farabi’ye göre “varlık” insan aklının ulaşabildiği en genel kavram olup tanımlanamaz; çünkü tanım, cins ile fasıldan oluşur; oysa varlığı kuşatan ve onun cinsi konumunda bulunan daha külli bir kavram bulunmamaktadır.
Fârâbî varlığı, en yetkin olandan yetkinliğin en alt düzeyinde bulunana doğru inen bir sıradüzeni içinde yorumlar. Buna göre en üstte en mükemmel olan “İlk Sebep” (Tanrı) en altta ise “ilk madde” (heyûlâ) bulunmaktadır.
İlk Sebep’ten sonra filozofun “ikinciler” (essevânî) ve “maddeden ayrık akıllar” (el-ukûlü’l-müfârıka) adını verdiği, ayrıca ruhanîler ve melekler mertebesinde gördüğü akıllar gelir ki sayıları dokuz gökküresinin (felek) sayısına denk düşer. Varlıklarını Tanrı’dan alan bu dokuz akıl hem gökkürelerinin hem de üçüncü varlık mertebesini oluşturan “faal akıl”ın varlık sebebi olmaktadır.
Dördüncü varlık düzeyinde “nefis” bulunmakta olup gök cisimlerinde dairevî hareketi; insan, hayvan ve bitkilerde ise her türlü biyolojik, fizyolojik ve psikolojik aktiviteyi ifade eder. Beşinci düzeyde yer alan “suret” (form) ile altıncı varlık mertebesini oluşturan “madde” yalın (basît) birer varlık olmakla birlikte yetkinlikten uzak olup birbirinden ayrı olarak bulunamazlar.
Aktif ve şekil verici olan suret ile pasif ve verilen şekli kabul edici konumdaki maddenin birleşmesiyle, ay-altı âlemde öncelikle her biri ikişer nitelik taşıyan toprak, su, hava ve ateşten ibaret dört unsur (element) oluşur.
Dört unsurdan ikisinin karışımı sonucunda ise ilk somut madde yani cisim meydana gelir. Bunu da ilk aşamada cansız varlıkların, sonra canlı varlıkların oluşumu takip eder.
Ay-altı âlemi oluşturan cisimlerin ana maddesi dört unsur iken ay-üstü âlemdeki gök cisimlerinin ana maddesi havadan da hafif olan “esîr”dir. (Fârâbî, 1964: 31-41, 52; 1985: 57-58; ayr. Kaya, 1995: 149)
Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM’ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf “Felsefeye Giriş” ve 2., 3., 4. Sınıf “Felsefe Tarihi” Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı
