Dolayım nedir, ne demektir?

Bütünselliği (bütünü) oluşturan eklemlenmeler; bir süreci kuran ve birbiriyle bağıntılı olan ögeler, basamaklar anlamına gelen sözcüktür. Dolayım iki gerçeğin arasına giren bir başka gerçek olarak da tanımlanabilir.

Örneğin bilimsel bilginin oluşması için yalnızca duyuların sağladığı dolayımsız veriler yetmez; yani doğrudan edindiğimiz duyumların dolayımlanması, kavramlar olarak işlenmesi gerekir. Bilgi süreci ya da bilgi dediğimiz bütünsellik, ancak bu dolayımdan geçtikten sonra oluşur. Sonat, edebiyat, hukuk, din gibi toplumsal üst yapı ögeleri, yani çeşitli toplumsal bilinç biçimleri, ekonomik gerçek tarafından belirlenir. Ama ekonomik nedenlerin bu belirleyici ve biçimlendirici etkisi doğrudan yani dolayımsız değildir; çeşitli dolayımlardan, örneğin toplumsal psikoloji dolayımından geçerek kendini gösterir. Varlıkların ve kavramların birbiriyle ilişki içinde olduğu düşüncesine dayanan dolayım kavramı, Hegel felsefesinde ve Marksçılık anlayışında büyük önem taşır.