Christian August Crusius Kimdir?
Christian August Crusius 1715 – 1775 yılları arasında yaşamış Alman teolog ve filozoftur.
Crusius Wollfçu olarak nitelenmesine karşın Wolff felsefesine karşı eleştirel tutum takınır. Pietizm ve Lutheryan ortadoksluk arasında bir yol tutar. Leibniz felsefesinin karşında yer alır. Anti-rasyonalisttir.
De usu et limitibus principii rationis determinantis (Yeter Neden İlkesinin Kullanımı ve Sınırları Üzerine) (1743) adlı eserine erken döneminde Kant sıkça gönderme yapar.
Crusius’un felsefesinin üç temel ilkesi vardır: biri Wollf’da olduğu gibi çelişmezlik ilkesi, diğeri ayrılmazlık (das Nichtzutrennenden) ilkesi, sonuncusu birleşmezlik (das Nichtzuverbindenden) ilkesidir. Son ikisi maddi ilkelerdir. Wollf’un matematiksel yöntemi felsefeye uygulama çabasına karşı çıkar. Anlama yetisi, duyarlık, akıl yürütme, bellek, yargılama bölümlerinden oluşur. Bu bölümleri görüsel değil sembolik olarak adlandırdığı bir yolla dolaylı olarak biliriz.
Sembolik bilgi, birleşmezlik ve ayrılmazlık ilkeleriyle çalışır. Sembolik bilginin önermeleri, çelişkili kanıtlar içerdiğinden ontolojik olarak geçerli olmayabilir bu yüzden kimi hakikatler insan anlamanın yetisini aşar. Crusiusçu bilgi öğretisi bir karışımdır. Locke’un deneyimden elde edilmiş yalın ideleri ile Leibniz’in doğuştancılığını birleştirir. Bütün tasarımlar duyulara gelen gerçek nesnelerden soyutlanarak kazanılır. Crusius’un basit kavramlar adını verdiği -kategoriler olarak da adlandırdığı- öğretisi vardır. Buna göre uzam, zaman, nedensellik, doğa, cisimsel ve ruhsal tözlerin etkileşimi, anlama yetisi ve istenç insandaki temel kavramlardır.
Uzam ve zaman tüm varolan şeylerin ortak ilkeleridir. Crusius, belirleyen neden ilkesini tartışır. Belirleyen neden ilkesi şeylerin ideal ve gerçek temeline ilişkin bir ayrımdır. Ruh ve beden dünyada gerçekten olan tözler olarak bağıntı durumundadır ve birbiri üzerine etkir. Crusius’un Kant üzerindeki etkisi, Kant’ın iki eserinde yakından görülür Bu eserler Metafiziksel Bilginin İlk İlkelerinin Yeni Bir Açıklaması, diğeri Doğal Teolojinin ve Ahlakın İlklerinin Açıklığı Üzerine Araştırmalardır. Özellikle fiziksel akış ve emprik rasyonel eğilimleri birlikte taşıması bakımından Kant’ı etkiler.
Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım
