Cehalet örtüsü

Cehalet örtüsü ya da bilgisizlik peçesi, adalet ilkelerini belirlemeye çalışan insanların objektif olarak karar vermesini sağlayan önemli bir araçtır. İnsanlar cehalet örtüsünün ardında konumlandırılmazsa arzularına yenik düşerek irrasyonel davranma eğilimi içerisine girebilir. Oysa seçilecek adalet ilkelerinin duygulara, hırsa, ön yargılara ve doğal eğilimlere kapılmadan seçilmesi son derece önemlidir.

Cehalet örtüsü şu şiara dayanır:

İnsanlar genellikle kendi çıkarlarını en üst düzeyde korumaya eğilimli varlıklar olduklarından insanların kendi çıkarlarının ne olacağı hususunda bir bilgiden yoksun bırakılmaları gerekmektedir.

Cehalet örtüsünün ardında bireyler kendilerine ilişkin bir bilgiye sahip olmadan adalet ilkelerini tespit etmeye teşvik edilirler. Bireyler toplumdaki konumlara ilişkin herhangi bir bilgiye sahibi olmadan eylemde bulunurlar. Adalet ilkelerini bulmaya çabalayan ve bunu yaparken cinsiyetlerine, etnik kökenlerine, dinlerine, toplum içinde dâhil olacakları sosyal sınıfa ve statüye dair hiçbir bilgi olmaksızın bilgisizlik peçesinin arkasında düşünsel bir deney içerisinde eylemde bulunmak üzere kurgulanırlar.

Bireyler kendilerine ilişkin bilgi sahibi değilken adalet ilkelerini seçmelerine yardımcı olacak sosyal, siyasal, hukuki ve ekonomik yapıya ve insan psikolojisine ilişkin genel bilgilerle donatılmışlardır. Bu anlamda bireylerin sahibi olacakları bilgilere ilişkin bir sınırlama getirilmemiştir. Dolayısıyla cehalet örtüsü çerçevesinde sosyal, siyasal, hukuki ve ekonomik yapıya, insan psikolojisine ilişkin bilgileri kullanarak alternatif adalet ilkelerini düşünsel teste tabi tutarlar.

Genel bilgilerle donatılmış ama kendi kişisel özelliklerinden ve toplumda nerede konumlanacaklarına dair bilgiden mahrum edilmiş bireyler böylece toplum içinde kadın, erkek, siyahi, hispanik ya da beyaz Amerikalı, zengin ya da yoksul, Müslüman, Hristiyan, Yahudi, Hindu, ateist olup olmadıklarını bilmediklerinden kendi çıkarlarını gözetecek bir tavır içine girmeleri engellenmiş olmaktadır.

Bireyler cehalet örtüsünün arkasında rasyonel özerk bireyler olarak adalet ilkelerini belirlemeye çalışmaktadırlar. Birey kendine ait öznel bilgileri bilmeden talihi, zekâsı, statüsü, iyi hayat konsepti, ait olacağı jenerasyon, içine doğacağı toplumun genel özellikleri, medeniyet seviyesi, kültürü vb. hususlarda bilgiden mahrum olarak karar vermeye, yolunu bulmaya çabalamaktadır. Bilgisizlik peçesi sayesinde birey ön yargılı olmadan, tikelliğin içine hapsolmadan evrensel olanı kavrayabilir.

Cehalet örtüsünün arkasında genel bilgilere hâkim özneler, rasyonel ve makul olarak eylemde bulunmaya eğilimli olurlar.

Rasyonellik ve makullük iki önemli özelliktir. Rasyonel olan özne kendi çıkarını dikkate alır. Makul olan özne ise aynı zamanda diğerlerinin çıkarlarını da dikkate alır. Bilgisizlik peçesinin ardında birey kendi iyi hayat planını pratiğe taşımasına yardımcı olacak birincil değerleri ve adalet ilkelerini tercih etmek isteyecektir. Aynı zamanda, bireyler, toplum içinde hangi pozisyonda olacaklarını bilmemelerinden dolayı da makul davranmak zorunda kalırlar.

Cehalet örtüsünün ardında bireyler öznel bilgilere sahip değilken toplumsal, siyasal ve iktisadi konularda genel bilgilere sahiptirler.

Orijinal pozisyonda cehalet örtüsünün ardında bulunan özneler ön yargılardan ve keyfilikten uzak durarak ve diğerleriyle iletişim kurarak çeşitli alternatifleri içeren adalet ilkelerini analiz etmeye gayret eder ve bir uzlaşıya varmayı gözetirler. Birey bu hâlde toplumda en dezavantajlı toplumsal kesime mensup olabileceği olasılığıyla hareket etmektedir. Bir anlamda bu belirsizlik, bireyi adalet ilkelerini seçmek noktasında objektif davranmak zorunda bırakmaktadır.

Toplum içindeki konumu noktasında cehalet örtüsü altında belirsizlikten ötesini göremeyen birey herkesi gözetecek adil ilkeleri bulmayı hedefler.

Bireyler cehalet örtüsünün ardında konumlandırıldıklarında geriye adalet ilkelerini seçmek kalır; bunu da düşünümsel denge, maksimin kuralı ve Pareto optimumu gibi düşünsel araçları kullanarak yaparlar.

İlgili konular:

• John Rawls’ın adalet anlayışı

Yazan: Sosyolog Ömer Yıldırım