Bergson’un zaman anlayışı, süre ve zaman ayrımı

Bergson felsefesindeki en benzersiz nokta, mekanik disiplinlerdeki zaman anlayışının eleştirisi ve buna karşılık geliştirilen zaman gerçekliğidir.

Bergson’a göre gerçek zaman, boş ve soyut bir zaman değil, her anı farklı oluş hâlleriyle beliren daimi bir değişmedir. Gerçek hareket ise oluş hâlinde bulunan bir aksiyon, bir nitelik, kısacası somut ve canlı bir gerçekliktir.

Bergson için düzlemsel zaman ile yaşanan zaman birbirinden farklı şeylerdir. Somut zaman; bilincimizin oluş hâllerinden birisidir ve yaratıcı bir evrimsel mekanizmadır. O hâlde canlı zaman ancak bilinçte görülebilir. Onun her anında değişme ve yenilik vardır. Sürenin ölçülüp parçalanamamasının nedeni de budur.

Bergson felsefesinde zaman ve süre ayrımı, en hassas noktalardan biridir. Zaman saatin ölçtüğü objektif bir gerçekliğe karşılık gelirken süre öznenin yaşadığı zamandır.

Gerçek zaman; ölçülebilen, saat kadranının çevresine indirgenen, mekâna dönüştürülen zaman ile aynı şey değildir. Gerçek zaman, yaşanan zamandır, bilinç hallerimizden başka bir şey değildir. Bu yaşanan zamana Bergson “süre” demiştir.

Süre, yaşanan zamandır. Bizim içimizde geçen zaman, herhangi bir sayısal anın yerine diğer bir anın geçmesi değildir. Böyle olsaydı şimdiki hâlden (présent) başka bir şeyin olmasına imkân kalmaz, geçmişin şimdide uzaması, evrim ve somut süre asla var bulunamazdı. Süre; geleceği kemiren ve ilerledikçe büyüyen geçmişin daimi bir ilerlemesidir.

Gerçek süre, bilincin algıladığı süredir. Şu hâlde sürenin ne olduğunu anlamak için bilinç hâllerinin akışını bilmek gerekir. Bilinç hâllerinin akışında hiç kesinti bulunmaz. Bütün değişmeler hissedilemeyecek derecede, yavaş yavaş meydana gelir. Bu değişmelerin her birinde bilincin bütün geçmişi yoğunlaşmış bir biçimde var bulunur. Kısacası gerçek zaman; bilinç hâlleridir, yaşanan zamandır, süredir.

Kaynak: Çağdaş Felsefe II, s. 7, T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 4175, AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2955