Nöroçeşitlilik, nörolojik farklılıkların eksiklik olarak görüldüğü geleneksel görüşün aksini anlatır. Nörolojik farklılıklarla ilişkili güçlü özellikler arasında detaylara dikkat etme ve mantıksal düşünme yer alır. Kapsayıcı öğrenme ortamları duyusal hassasiyetleri dikkate alır ve sosyal ve duygusal ihtiyaçlara gereken önemi gösterir.

Nöroçeşitlilik son yıllarda hem eğitim hem de psikoloji alanındaki çalışmalarda büyük ilgi görmeye başladı. Bu anlayış, beyin fonksiyonundaki ve davranışsal özelliklerdeki farklılıkları eksiklik veya bozukluk olarak görmekten bunları insan popülasyonundaki doğal, normal varyasyonlar olarak kabul etmeye doğru bir paradigma değişikliğini temsil eder. Bu bakış açısı otizm, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), disleksi ve başkaca diğer nörolojik farklılıklara sahip olan bireylerin benzersiz güçlü yönlerini ve mücadelelerini ön plana çıkarır.

Düşüncedeki bu değişim, insan çeşitliliğinin değerini vurgulayarak tüm bireylerin gelişmesine ve benzersiz güçleri ve yetenekleri için takdir edilmesine olanak tanıyan toplumsal değişiklikleri destekliyor. Bu nedenle, sınıfta nöroçeşitliliği anlamak ve desteklemek, her öğrencinin potansiyeline değer veren ve onu besleyen kapsayıcı bir öğrenme ortamı yaratmak için çok önemlidir.

Nöroçeşitlilik hareketi, nörolojik farklılıkların etnik köken, cinsel yönelim, cinsiyet veya engellilik gibi sosyal bir kategori olarak tanınması ve saygı görmesi gerektiğini öne sürüyor.

Nöroçeşitliliğe sahip bireylerin detaylara dikkat etme, yaratıcılık, mantıksal düşünme ve rutinlere bağlılık gibi pek çok benzersiz ve değişken güçlü yönleri vardır. Taylor ve arkadaşları otistik kişilerle yaptıkları keşif araştırmasında, güçlü yönlerini kullananların kullanmayanlara kıyasla genellikle daha iyi bir yaşam kalitesine ve esenliğe sahip olduklarını tespit etmişlerdir. ¹ Bununla birlikte, otistik bireyler nörotipik bireylere kıyasla güçlü yönleri hakkında daha az bilgi sahibi olduklarını ve bunları daha az kullandıklarını bildirmişlerdir.

Kennealey ve arkadaşları, duyusal değişikliklerle öğrencileri desteklemenin katılımı, bağlılığı, sınıf performansını, rahatı ve ruh hâlini nasıl iyileştirebileceğini gösterdiğini açıklayan bir çalışma yaptılar. ² Güç temelli yaklaşımlar ve çevresel değişiklikler konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da bunlar nöroçeşitliliği desteklemek için uğraş verirken göz önünde bulundurulması gereken önemli faktörlerdir.

Kapsayıcı ve destekleyici eğitim ortamlarını teşvik ederken sınıfları zenginleştirmek ve her öğrencinin elinden gelenin en iyisini yapmasına fırsat sağlamak için nöroçeşitliliği benimsemenin yollarını düşünmeliyiz. Nöroçeşitliliğe sahip öğrencilerin benzersiz güçlü yönlerinin ve ihtiyaçlarının farkında olarak, ebeveynlere ve öğretmenlere destekleyici bir ortam oluşturmaları için birkaç uygulanabilir yöntemden bahsetmek iyi olacaktır.

Kişinin algısal süreç ihtiyaçlarının kabul edilmesi ve bunlara saygı duyulması

Nörodiverjan öğrencilerin duyusal ihtiyaçlarını anlamak, sıcak ve kapsayıcı bir sınıf yaratma çabalarımızda çok önemlidir. Gürültü önleyici kulaklıkların kullanımına izin vermek gibi basit önlemler, gürültüye karşı hassas olanlarda konsantrasyonu önemli ölçüde artırabilir. Ayrıca, sınıfta sessiz alanlar belirlemek, sınıfın gürültüsünden bunalan öğrenciler için sakin bir sığınak görevi görür ve parlak aydınlatmayı hafifletmek rahatsızlığı azaltarak öğrenme ortamını daha cazip hâle getirebilir.

Nörodejeneratif öğrenmeyi desteklemek

Öğretim stratejilerini öğrencilerin farklı öğrenme stillerine göre uyarlamak da yararlı olacaktır. Öğrencilere ayakta durma veya hareket etme esnekliği sağlamak bazılarının odaklanmasını artırabilirken bazılarının konsantrasyonunu artırmak için de çeşitli araçların veya tekrarlı çalışmaların kullanılması faydalı olabilir. İş yüklerini değiştirerek ve özel yönergeler hazırlayarak müfredatın aktarımını buna göre uyarlamak, öğrenme materyallerinin tüm öğrenciler için erişilebilir ve ilgi çekici olmasını sağlar.

Nörodejeneratif sosyal iletişimin kolaylaştırılması

Sınıf içinde etkili sosyal iletişimi geliştirmek, nöroderjik öğrencilerin benzersiz etkileşim kurma biçimlerine saygı duymayı gerektirir. Onları ilgi alanlarını paylaşmaya teşvik etmek, akran bağlantıları için zemin hazırlarken göz teması ile farklı rahatlık düzeylerini belirlemek ve çeşitli iletişim yöntemlerini vurgulamak, her öğrencinin kendini ifade etme ve akranlarıyla etkileşim kurma fırsatına sahip olmasını sağlar.

Nörodejeneratif duygusal ihtiyaçların karşılanması

Nörodejeneratif öğrencilerin duygusal ihtiyaçlarının ele alınması başarıları için çok önemlidir. Sözel olmayan yardım talepleri için bir yöntem uygulamak kaygıyı azaltabilir ve bağımsızlığı artırabilir; topluluk önünde konuşmaya yönelik alternatifler sunmak ve gerekli molalara izin vermek ise stres seviyelerini ve duyusal zorlukları yönetmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, geçiş dönemlerinde rehberlik ve destek sunmak, rutin değişikliklerle ilişkili stresi azaltabilir ve istikrarlı ve öngörülebilir bir öğrenme ortamına daha fazla katkıda bulunabilir.

Nörodejeneratif yürütücü işlev farklılıklarının desteklenmesi

Verilen görevlerin uygun hâle getirilmesi ve başa çıkma stratejilerinin uygulanması, öğrencilerin organizasyon becerilerini ve zaman yönetimini önemli ölçüde geliştirebilir. Teknolojiden destek almak, yumuşak hatırlatmalarda bulunmak ve problem çözme tekniklerini modelleyerek öğrencilere akademik ve sosyal zorlukların üstesinden daha bağımsız bir şekilde gelebilmeleri için rehberlik edebilir.

Sonuç

Sınıfta nöroçeşitliliği anlamak ve bu çeşitliliği gözetmek, sadece kolaylık sağlamak veya farklı öğretim stratejileri kullanmakla ilgili değildir. Bu, tüm öğrencileri benzersiz güçlü yönleri ve potansiyeli olan yetenekli öğrenciler olarak görmek için bakış açımızı değiştirmekle ilgilidir.

Bu görüşü benimseyen eğitimciler ve ebeveynler, sadece farklılıkları kabul eden değil, aynı zamanda onları kucaklayan öğrenme ortamları yaratmak için iş birliği yapabilirler. Bu yaklaşım, nöroçeşitliliğe sahip öğrencilere fayda sağlarken, herkes için eğitim deneyimini zenginleştirerek daha kapsayıcı, anlayışlı ve çeşitliliğe sahip bir toplumun gelişmesine yardımcı olur.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Ray W. Christner’in “Understanding and Supporting Neurodiversity in the Classroom” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. Taylor, E.C., Livingston, L.E., Shah, P. ve arkadaşları, 2023. “Psychological strengths and well-being: Strengths use predicts quality of life, well-being and mental health in autism”, The National Autistic Society, 27 (6): 1826-1839. https://doi.org/10.1177/13623613221146440
2. Kinnealey, M., Pfeiffer, K., Roan, C., Miller, J., 2012. “Psychological strengths and well-being: Strengths use predicts quality of life, well-being and mental health in autism”, American Journal of Occupational Therapy, 66 (5): 511-519. http://dx.doi.org/10.5014/ajot.2012.004010