Yeşil alanlara yakın yerlerde büyüyen çocukların IQ seviyeleri diğerlerine oranla daha yüksektir…

Yeşil alanlarda vakit geçiren insanların sağlığında ve yaşam kalitesinde iyileşme görüldüğü birçok araştırmayla birlikte bilimsel zeminde açıklığa kavuşturulmuştur.

Belçika’da yürütülen bir boylamsal çalışmada, ülkenin farklı bölgelerinde büyüyen ikiz çocukların gelişimleri ele alınmıştır. Çalışmanın sonuçları, daha yeşil alanlarda büyüyen çocukların IQ seviyelerinin farklı bir bölgede büyüyen ikizlerine oranla daha yüksek değere sahip olduğunu ve dolayısıyla yeşil alanlarda büyümekle IQ puanı arasında pozitif korelasyon bulunduğunu ortaya koymuştur.

Araştırmacılar, IQ puanındaki artışın, küçük artışların dahi büyük farklar yaratabileceği, zekâ spektrumun alt ucunda yer alan çocuklar için özellikle daha anlamlı olduğunu belirtmişlerdir.

Birleşmiş Milletler’in verileri 2050 yılına geldiğimizde dünya nüfusunun yüzde 68’inin şehirlerde yaşayacağını öngörüyor. Bu durum gerçekten de endişe verici. Zira bilimsel çalışmalar, kentlerde yaşayanların psikiyatrik rahatsızlıklara ¹, mutsuzluğa, uyku sorunlarına, çevre kirliliğinden kaynaklı kardiyovasküler sorunlara ve solunum problemlerine daha yatkın olduklarını göstermektedir. ²

Kentleri taşradan ve kırsal bölgelerden ayıran en önemli faktörlerden birisi yeşil alanlardır. Araştırmalar, açık havada ve yeşil alanlarda vakit geçirmenin başta stres, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik rahatsızlıkları azalttığını ³ ve bilişsel performans ile dikkat süresini artırdığını göstermektedir. ⁴

Belçika’nın Hasselt Üniversitesinden Esmée M. Bijnens ve arkadaşları tarafından 310 sağlıklı ikiz doğum, 620 sağlıklı çocuk üzerinde yapılan boylamsal çalışmanın sonuçları, zekâ ile yeşil alanlarda yaşamak ve hatta parkların bulunduğu kentsel ortamlarda büyümek arasında pozitif korelasyon bulunduğunu ve bunun davranış bozukluklarını da azalttığını göstermektedir. ⁵

PLoS Medicine dergisinde yayımlanan çalışmada araştırmacılar, Belçika’da yaşayan 10 ila 15 yaş arasındaki 310 çift ikizin gelişimini incelemişlerdir. Araştırmacılar, uydu görüntülerini kullanarak kırsalda, taşrada veya kentsel ortamlarda bulunan ikizlerin evlerinin yakınındaki yeşil alan miktarını ölçmüşlerdir. Daha sonra yeşil alanlara yakınlığı zekâ ile karşılaştırmış ve ayrıca cinsiyet, yaş ve ortalama hane geliri gibi faktörleri de bu karşılaştırmaya dâhil etmişlerdir.

Sonuçlar oldukça önemli bir pozitif korelasyon ortaya koymuştur: Yaşanan bölgedeki yeşil alan oranında gözlemlenen yüzde 3,6’lık bir artış, 2,6 puanlık bir IQ artışıyla ve davranış sorunlarını ölçmekte kullanılan Achenbach Çocuk Davranış Kontrol Listesi’nde de 2 puanlık bir düşüşle ilişkilendirilmiştir.

Zekâ; kentsel (n = 232), taşra (n = 126) ve kırsal bir alanda (n = 254) yaşayan ikizlerde mevcut ikametgâhın etrafındaki 3.000 metre yarıçapındaki yeşil alanla ilişkili olarak gösterilmiştir.

Çalışma ayrıca daha az yeşil ortamlarda yetişen çocukların IQ seviyelerinin 80’in altında olma olasılığının da daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Benzer şekilde, yeşil bir ortamda yetişen çocukların %11,9’u daha yüksek IQ aralığına sahipken yeşil ortamlardan nispeten uzak yetişen çocukların sadece %4,2’sinin IQ aralığı bu seviyelerde ölçülmüştür. Bu etki sosyo-ekonomik düzeyleri farklı bölgelerde de neredeyse aynıdır.

Yeşil alanların çocukların bilişsel gelişimini birçok farklı açıdan iyileştirdiğine dair önemli kanıtlar zaten mevcut olmasına rağmen bu çalışma, IQ’yu temel alan ilk araştırmadır.

Hasselt Üniversitesinde çevresel epidemiyoloji profesörü olarak çalışan Tim Nawrot da The Guardian’a verdiği demeçte şöyle konuşmuştur:

“Yeşil çevrenin bilişsel becerilerimizle, örneğin hafızanın kullanımı ve dikkatle ilişkili olduğuna dair kanıtlar her geçen gün artmaktadır.” ⁶

Bu bulgulara neyin sebep olduğu açık biçimde belli olmasa da daha önceki araştırmalarla bu bulgular eşlendiğinde, yeşil alanların zekâya olası katkıları göz ardı edilememiştir. Zira örneğin gürültü ve hava kirliliği ile bilişsel gelişimin zayıflaması arasındaki bağ barizdir. Aynı şekilde yeşil alanlar fiziksel aktivitenin artmasını ve dolayısıyla stresin azalmasını sağlayabilir. Yine şehirlerdeki parklar, şehrin yoğunluğunun içinde gelişecek olası sosyal bağlar için de bir imkân alanı sağlamaktadır. Kuşkusuz bunların tamamı insan yaşamının niteliğini artıran durumlardır ve daha yüksek IQ puanlarını açıklamakta kullanılabilir.

Bu çalışma sadece istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon kurmak için tasarlanmıştır. Yeşil alanlardan uzak kalmanın çocuklarda zekâ geriliğine neden olduğu gibi bir sonuç asla dile getirilmemiştir. Yine de bu bulgular, şehir yaşamının sağlık açısından riskler taşıdığını ve yeşil alanların bu risklere nasıl etki ettiğini vurgulayan diğer çalışmalara katkıda bulunmuştur.

Bu çalışma zekâyı doğuştan gelen bir şey olarak görmekten uzaklaşmamıza yardımcı olabilir. Zekâ çevreden etkilenebilir ve bu çok daha sağlıklı bir bakış açısıdır.

Çalışma ekibinin bir parçası olmayan, İngiltere’deki Exeter Üniversitesinden çevre psikoloğu olarak çalışan Dr. Mathew White, araştırmanın niteliğine övgüde bulunarak şöyle demiştir:

“Daha yüksek IQ puanlarının nedenleri olarak daha fazla egzersiz yapmayı ve daha az stres yaşamayı göstermek gayet mantıklıdır. Fakat genel zekânın bunlarla birlikte geliştirilmesinin neden gerektiği sorusu muallaktır. Tahminimce, zekâ ölçümleri, daha önceki yeşil alan çalışmalarında da görüldüğü üzere, çocuğun konsantre olma ve bir göreve bağlı kalma yeteneğini tespit etmekte oldukça başarılıdır.”

Bu çalışmadan da anlaşılacağı üzere mimarların, şehir planlamacılarının ve daha da önemlisi karar vericilerin yeşil alanlara yatırım yapmaya öncelik vermesi önemli ve elzemdir. Çünkü çocukların tüm potansiyellerini ortaya çıkarabilmeleri ve geliştirebilmeleri için en uygun ortamları yaratmak öncelikle düşünülmesi gereken bir şeydir ve çok değerlidir.

Bu makale Sosyolog Ömer Yıldırım tarafından www.felsefe.gen.tr için, Stephen Johnson’ın “Children raised near greener areas have higher IQs, study finds” isimli makalesinden Türkçeye çevrilip derlenerek hazırlanmıştır. Alıntılanması durumunda kaynak gösterilmesi, ahlaklıca olanıdır.

Kaynak Metnin Yazarı: Stephen Johnson, dergi yazarıdır.

Çeviri ve Derleme: Sosyolog Ömer YILDIRIM

1. How city life affects your health and happiness
2. C., Yutong, Hansell, A.L., Blangiardo, M., Burton, P.R., BioSHaRE, de Hoogh, K., Doiron, D. ve arkadaşları. (2017). “Long-term exposure to road traffic noise, ambient air pollution, and cardiovascular risk factors in the HUNT and lifelines cohorts”, European Heart Journal, 38/29, s. 2290-2296. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehx263
3. Spending Just 20 Minutes in a Park Makes You Happier. Here’s What Else Being Outside Can Do for Your Health
4. Berman, M.G., Jonides, J., Kaplan, S., (2008). “The cognitive benefits of interacting with nature”, Psychological Science, 19/12, s. 1207-1212. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2008.02225.x
5. Bijnens, E.M., Derom, C., Thiery, E., Weyers, S., Nawrot, T.S. (2020). “Residential green space and child intelligence and behavior across urban, suburban, and rural areas in Belgium: A longitudinal birth cohort study of twins”, PLoS Med, 17/8, https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003213
6. Children raised in greener areas have higher IQ, study finds