Analitik Nedir, Ne Demektir?

Analizle ilgili olan, analizi yöntem olarak kullanan disiplinler için kullanılan genel bir terimdir.

Bu terim, ilk kez Aristoteles tarafından kullanılmış olan bir terimdir. Gerçekten de Aristoteles terimi Birinci ve İkinci Analitikler adlı eserlerinde kıyas ve kanıtlayıcı bilginin koşullarına ilişkin tartışma için kullanmıştı. Diyalektiği ise Topikler adlı eserinde ele almıştı.

Aristoteles’in analitik ile diyalektik arasında yaptığı bu ayrım, on altıncı yüzyıldan itibaren mantığı iki ana alana ayıran tipik bir uygulama hâline gelmiştir. Mantığı biri yargının unsurlarıyla meşgul olan analitik, diğeri kıyasın ikna gücünü konu alan diyalektik gibi iki alana ayıran bu uygulamanın en fazla Alman İdealizmi üzerinde etkili olduğu düşünülür.

Nitekim Kant, bu tür bir kullanım ya da ayrımı Saf Aklın Eleştirisi’nde hayata geçirip transandantal mantığı transandantal analitik ve transandantal diyalektik olarak ikiye ayırmıştır. Buna göre, formel doğruluğun zorunlu kurallarını belirlemeye çalışan analitiğin bilgimizin formel yapısını açıklama çabasına karşılık geldiğini söyleyebiliriz. Kant analitiği her üç eleştirisinde de uygulamıştır.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer Yıldırım